Elke gemeente zou een mediafonds moeten hebben

Als er iets is waar elk raadslid en elke ambtenaar, wethouder, burgemeester en gedeputeerde wel van overtuigd is, is dat de lokale democratie ertoe doet. Maar die lokale democratie beschermen, dat is nog niet zo gemakkelijk. Wat moet je daarvoor doen? Een van de meest voor de hand liggende manieren om daarmee aan de slag te gaan, is de lokale onderzoeksjournalistiek een impuls te geven.

Gemeenten en provincies doen dat echter veel te weinig. En dat terwijl er goede voorbeelden zijn uit het hele land: in de gemeenten Tilburg, Amstelveen, Delft, Arnhem, Leiden, Haarlem, Ede en Hilversum zijn er mediafondsen opgetuigd. Utrecht en Zuid-Holland hebben hun eigen provinciale fonds. Journalisten publiceerden met steun van die fondsen een verhaal over grote misstanden in een zorgwoning. Ze schreven een verdiepende reeks over fouten bij een bestemmingsplanprocedure. Ze maakten een documentaire over dakloosheid. En ze schreven een serie over het verdwijnen van de bruine kroeg in hun stad.

Er trekt bij de mediafondsen een variété aan lokaal, vernieuwend en sterk journalistiek talent voorbij. Journalisten die onderzoek niet schuwen. Vaak zijn het freelancers, die bij de krant of het tijdschrift nooit genoeg geld kunnen binnenhalen om hun onderzoek te doen. Het is tenslotte een wetmatigheid dat kranten en tijdschriften geen duizenden euro’s willen neertellen voor een onderzoek. De vaste redacteuren pakken die onderzoeken ook niet op: te druk, te groot, te moeilijk. Het gevolg is dat sommige belangrijke onderzoeken dus blijven liggen, dat machthebbers niet tot verantwoording worden geroepen en dat de lokale journalistiek alleen maar gemeenteraadsverslagjes blijft uittikken.

Met een mediafonds zijn dat soort praktijken te voorkomen. Stimuleringsregelingen geven lokale journalisten de kans om eens flink te grasduinen, om Woo-verzoeken te doen, om veel bronnen te spreken. Ik heb er als freelance journalist nu een aantal keer gebruik van mogen maken en ik durf te stellen dat meerdere verhalen er niet geweest zouden zijn zonder financiële steun van een lokaal fonds. Ik deed er onderzoek mee naar de kwaliteit van het lokale ov in Brabantse dorpen, naar de interne besluitvorming over een nieuw bedrijventerrein in Tilburg en as we speak naar de omvang en de waarde van de gemeentelijke kunstcollectie.

Die mediafondsen krijgen door de gemeenteraad vaak een budget toegekend (in Amstelveen gaat het om ongeveer 1,7 ton per jaar, in Tilburg om 4 ton per jaar, al raken die budgetten zelden op) en een onafhankelijk bestuur beslist welke aanvragers budget toegekend krijgen, dus de zelfstandigheid van zulke fondsen is gegarandeerd. Het is de ideale manier om als gemeente iets terug te geven aan burgers, het ambtelijk apparaat scherp te houden, de lokale journalistiek nieuw leven in te blazen én eens flink op te scheppen over hoe goed je bezig bent.

Ik wil andere gemeenten ook oproepen over zo’n fonds na te denken. Pas als je je eigen tegenmacht durft te regelen, neem je jezelf als overheidsinstantie voldoende serieus.

Rens van de Plas is freelance journalist en initiatiefnemer van Woeste Grond, een online platform voor onderzoeksjournalistiek in Brabant