Corruptie voorkomen met openbare overheidsinformatie

Openbaarheid van overheidsinformatie is goed voor de democratie, maar het kan ook corruptie voorkomen. ‘Deze tweede functie krijgt in Nederland tot nu toe weinig aandacht’, is een van de constateringen van een internationaal vergelijkend onderzoek naar hoe zes landen hun informatie openbaar maken. Nederland wil namelijk de toegankelijkheid van deze informatie verbeteren. Het recht op overheidsinformatie zou kunnen worden opgenomen in de grondwet.

Estland en Slovenië benadrukken wel de waarde van openbare overheidsinformatie voor het voorkomen van corruptie. De onderzoekers van de Universiteit Leiden zien potentie: meer informatie over overheidsfinanciën zou openbaar gemaakt kunnen worden en op deze manier zouden, in de strijd tegen corruptie, ‘semipublieke overheidsbedrijven onder de reikwijdte van de wet kunnen worden gebracht’.

Grondwet

Het recht op overheidsinformatie is in Nederland recentelijk in de wet opgenomen, maar het is nog geen grondrecht, schrijven de onderzoekers verder. ‘Zweden, Estland en Slovenië laten zien dat het opnemen van het recht op overheidsinformatie in de grondwet het belang van openbaarheid kan versterken, omdat openbaarheid daarmee dezelfde status krijgt als andere grondrechten, zoals privacy.’

Hoewel Nederland het moeilijk lijkt te hebben met informatieverzoeken – in vergelijking met Noorwegen, bijvoorbeeld – lijkt Nederland niet meer informatieverzoeken te ontvangen dan de onderzochte landen. Mogelijk zijn er andere oorzaken van de problemen: ‘De gebrekkige informatiehuishouding is een van de verklaringen waarom het vaak lang duurt om op informatieverzoeken te beslissen.’

Werklast

‘Opvallend is dat in het Verenigd Koninkrijk ook wordt gekeken naar het effect van het verzoek op het bestuursorgaan.’ De zorg is dat informatieverzoeken voor veel werklast zorgen. De Wet open overheid (Woo) bepaalt wel dat, als de verzoeker een ander doel heeft dan het verkrijgen van publieke informatie, ‘het bestuursorgaan kan besluiten het verzoek niet te behandelen wegens misbruik van recht’. De meeste onderzochte landen hebben zoiets.

De meeste landen beperken ook het recht op overheidsinformatie tot ‘officiële documenten’ of een variant hierop – interne communicatie valt hier vaak buiten. ‘Vanuit het oogpunt van uitvoerbaarheid lijkt het aantrekkelijk om het recht op overheidsinformatie te beperken tot officiële documenten.’ Dit zou het werk aanzienlijk lichter maken. Tegelijkertijd zou dit een ‘zeer principiële keuze’ zijn die de mogelijkheid beperkt de overheid te kunnen controleren.

Klachten

Als het om de mogelijkheid tot het indienen van een klacht gaat, is Nederland het enige land waar die mogelijkheid is beperkt tot bepaalde beroepsgroepen zoals journalisten. ‘Een klachtprocedure bij een onafhankelijke instantie kan een laagdrempelige en efficiënte procedure zijn om de afhandeling van Woo-verzoeken te verbeteren. Het openstellen van het klachtrecht voor eenieder zou daarom kunnen worden overwogen.’