Amsterdam onderzocht opties bij wegvallen rijkssteun Slavernijmuseum

De gemeente Amsterdam maakte zich vanwege de verkiezingsuitslag in november zorgen over de financiering van het nog te bouwen Nationaal Slavernijmuseum en deed zelfs onderzoek naar alternatieven. Dat blijkt uit antwoorden van de gemeente op vragen van Binnenlands Bestuur. Hoewel de gemeente en het rijk inmiddels een bestuursovereenkomst hebben getekend, zou het intrekken van steun door een nieuwe landelijke regering alsnog een heroverweging van de plannen betekenen.

Java-eiland

Op 15 februari publiceerde de gemeente Amsterdam het eindadvies van de commissie die zich bezig heeft gehouden met onderzoek naar de realisatie van het Nationaal Slavernijmuseum. Die commissie bestaat uit kwartiermakers John Leerdam, Peggy Brandon, David Brandwagt. Het eindadvies was het slotakkoord van een traject dat ongeveer anderhalf jaar had geduurd. De commissie stelde voor het Nationaal Slavernijmuseum op Java-eiland te bouwen, een woonwijk op een schiereiland in het Oostelijk Havengebied van Amsterdam.

109,5 miljoen

Berekeningen door die commissie, op basis van onder andere een uitgebreid participatietraject, lieten zien dat voor een gebouw dat aan de wensen voldoet een bedrag van 109,5 miljoen euro nodig is. Eerder stelden de gemeente en het Rijk samen 70,2 miljoen euro beschikbaar en er wordt gerekend op externe financiering ter hoogte van 17,4 miljoen euro. Dat maakte dat er nog een gat was van 21,9 miljoen euro.

Bestuursovereenkomst

Dat gat is inmiddels op papier gedicht. Een week geleden kwamen zowel het rijk als de gemeente Amsterdam naar buiten met nieuws over het museum: het stadsbestuur is het eens met de locatie Java-eiland, en beide overheden stellen meer geld beschikbaar. Het rijk komt met 7,5 miljoen extra over de brug en de gemeente draagt nog eens 13,4 miljoen bij. Dat alles is vastgelegd in een bestuursovereenkomst.

Interne bespreking

Daarmee lijkt alles in kannen en kruiken, maar het huidige politieke landschap maakt de gemeente toch ietwat nerveus, zo blijkt uit recent openbaargemaakte Woo-stukken. Daaruit komt naar voren dat de gemeente op 25 november 2023, slechts drie dagen na de Tweede Kamerverkiezingen, een interne bespreking had over het concept-eindadvies dat in februari gepubliceerd zou worden. ‘We moeten de strategie aanpassen aan een zeer waarschijnlijk rechts kabinet’, was één van de eerste mededelingen. De gemeente was zich niet meer gerust op de financiële steun vanuit het rijk.

Onderzoek naar alternatieven

‘In november 2024 moet 25 miljoen worden vastgesteld. Door een nieuwe bewindvoerder kan dit mogelijk worden teruggetrokken’, zo vreesde de betrokkenen. Hoewel een groot deel van het ambtelijk advies over de nieuwe strategie is zwartgelakt, laat een woordvoerder weten dat er vervolgens naar een nieuw scenario is gekeken. Er is na de verkiezingsuitslag serieus onderzocht of het Nationaal Slavernijmuseum op basis van de reeds beschikbare middelen van 80 miljoen euro gerealiseerd kon worden, maar dat leidde tot een sombere conclusie.

Kwaliteitsniveau

‘Zij (de kwartiermakers red.) concludeerden dat dit kon maar er zullen dan wel keuzes gemaakt moeten worden met betrekking tot onderdelen van het museum, het kwaliteitsniveau en daarmee de uitstraling van het gebouw en/of het aantal vierkante meters. Dit sluit niet aan op de opdracht die de kwartiermakers hebben gekregen’, aldus de gemeente in een reactie op vragen van Binnenlands Bestuur. Vanwege de nieuwe onzekerheid over de rijksmiddelen is daarom ook gezocht naar extra financiering binnen de gemeentelijke begroting.

'Vertrouwen erop dat rijk afspraken nakomt'

Met het tekenen van de bestuursovereenkomst tussen Amsterdam en het rijk zijn de zorgen bij de gemeente naar eigen zeggen weggenomen. ‘Door het ondertekenen van de bestuursovereenkomst door het rijk en de gemeenten waarin beide voornemens zijn om middelen vrij te maken voor de realisatie van het Slavernijmuseum, vertrouwt het college erop dat deze formele afspraken worden nagekomen door het Rijk’, aldus de woordvoerder.

Gemeente heroverweegt besluitvorming bij wegvallen rijkssteun

Als de nieuwe regering zich toch bedenkt heeft dit nog steeds ingrijpende gevolgen voor de realisatie van het museum. Het zou betekenen dat het budget inderdaad uitkomt op zo’n 80 miljoen euro, een bedrag dat in ieder geval door de kwartiermakers werd beoordeeld als te weinig. Of het betekent dat de bouw van het museum dan niet doorgaat wil de gemeente niet zeggen. ‘Daar kunnen we op dit moment niet op vooruitlopen, maar mocht het nieuwe kabinet haar steun met betrekking tot het museum intrekken wordt de gemeentelijke besluitvorming omtrent het slavernijmuseum heroverwogen.’