2014 wordt duur jaar zonder btw-compensatie

Het afschaffen van het btwcompensatiefonds kost gemeenten gemiddeld 125 euro per inwoner. Op de rol staande verbouwingen van bijvoorbeeld gemeentehuizen worden vanaf 2014 opeens miljoenen duurder.

Eén van de bezuinigingen die het kabinet Rutte II heeft ingeboekt, is de afschaffing van het btw-compensatiefonds. Om te bevorderen dat gemeenten meer taken gingen uitbesteden, konden ze vanaf 2003 de btw terugvorderen via dat fonds. Aan die praktijk maakt het kabinet een einde. Enerzijds omdat een evaluatie aantoonde dat het gewenste effect uitbleef, anderzijds omdat afschaffing de staatskas geld oplevert.

Decentrale overheden kregen tot dusver elk jaar ongeveer 3 miljard euro aan btw gecompenseerd. Dat bedrag, minus een korting van 550 miljoen euro, wordt teruggestort in het gemeente- en provinciefonds. Die terugstorting vindt pas plaats vanaf 2015. Echter, vanaf 2014 kunnen gemeenten al geen beroep meer doen op het compensatiefonds. Gemeenten en provincies worden in 2014 dus geconfronteerd met een geschat tekort in de exploitatie van 2,5 miljard euro. Zij zullen dat bedrag op een of andere manier moeten voorfinancieren.

Schatkist
Waar de afschaffing de schatkist een half miljard euro oplevert, is het nadeel voor de gemeenten. Dat ze, vooruitlopend op de invoering van de maatregel, in 2014 al geen declaraties meer kunnen indienen bij het fonds, leidt volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) tot liquiditeitsproblemen. Gemeenten moeten in 2014 weer een zogeheten bruto begroting, inclusief btw dus, opstellen. Per saldo, zo heeft Pauw-directeur Dirk Jans becijferd, betekent dat gemiddeld toch al gauw 125 euro aan extra lasten per inwoner. Pauw is het door de meeste gemeenten gebruikte systeem om de gemeentefondsinkomsten te berekenen.

Investeringspiek
Net als voor de meeste gemeenten, komt voor Peel en Maas de afschaffing heel ongelukkig uit. Voor 2014 heeft de Limburgse gemeente een piek in de investeringen, waaronder een grootscheepse vernieuwbouw van het gemeentehuis. Er is een krediet nodig van 18 miljoen euro om die verbouwing uit te voeren. De dekking is in principe rond. Volgens financiënwethouder Peter Fleuren (CDA) wordt de verbouwing van het gemeentehuis op die manier 3,5 miljoen euro duurder. ‘In totaal hebben we in 2014 voor 25 miljoen euro aan extra investeringen gepland, zeg maar buiten het normale investeringsritme om. Met name in onze dorpskernen. Het vervelende is dat we niet meer terug kunnen: veel aanbestedingen zijn al de deur uit’, zegt hij. ‘Je hebt geen keuze meer: we zitten op een rijdende trein en dan worden opeens de wissels omgezet.’

Peel en Maas staat niet alleen. In Wageningen, zo leert een snelle becijfering, kan het probleem oplopen tot 5 miljoen euro. Voor Wijchen gaat het om een eenmalig nadeel van tussen de 3 en 4 miljoen euro. Als Urk de begroting in 2014 bruto moet maken, ontstaat bijvoorbeeld bij de afvalverwijdering een structureel nadeel van 80.000 euro, bij rioolbeheer 75.000 euro. Verder is er opeens een gat in de dekking van zowel het rioolbeheer als het wegbeheerplan van 3 ton. Voor wat betreft het rioolbeheerplan veroorzaakt dat zeer waarschijnlijk een snellere tariefstijging, voor wat betreft het wegbeheer een extra ombuigingsopgave.

De ministeries van Binnenlandse Zaken en Financiën zien het probleem naar verluidt niet zo. Bij de invoering van het btw-compensatiefonds, zo is de redenatie in Den Haag, genoten de gemeenten immers een eenmalig voordeel. Vanaf 2003 maakten gemeenten namelijk een begroting exclusief btw, waarbij de btw in 2004 achteraf bij het btwcompensatiefonds kon worden gedeclareerd. Voor de rijksoverheid verliep de operatie budgettair neutraal. Het eenmalige voordeel hebben veel gemeenten gebruikt ter dekking van extra afschrijving van btw-componenten op hun gebouwen. Anders gezegd, de boekwaarde van veel gebouwen werd verlaagd, wat tot lagere jaarlijkse (exploitatie) lasten leidde. Andere gemeenten vormden een reservefonds. In de loop der jaren zijn die fondsen echter geleidelijk leeggehaald, ter dekking van tekorten.

Strategisch
Het begin van een oplossing is er nog niet, behalve dan dat er een interdepartementale werkgroep in het leven is geroepen om zich over de problematiek te buigen. Gemeenten kunnen niet veel anders doen dan strategisch gedrag te gaan vertonen: het naar voren halen van investeringen, of deze in tijd naar achter verplaatsen. Investeren in 2013 geeft ze nog het complete btw-voordeel, investeren na 2014 in elk geval een gemiddelde compensatie van het btw-nadeel.

‘Los van het aanzienlijke nadeel dat we als gemeenten van de afschaffing hebben’, zegt wethouder Fleuren, ‘vind ik het principieel een slechte maatregel. Btw-compensatie bevordert de marktwerking. Wat je nu krijgt, is dat gemeenten de afvaldienst, om maar eens wat te noemen, weer in eigen beheer gaan uitvoeren. Niet omdat het efficiënter is, maar omdat het goedkoper is: je bespaart op de btw als je het zelf, met eigen personeel, doet.’

Samenwerken wordt belast 
De VNG wijst ook op andere gevolgen voor de bedrijfsvoering van de afschaffing van het btw-compensatiefonds. Nogal wat gemeenten hebben de afgelopen jaren, juist op aandringen van Den Haag, gezamenlijke uitvoeringsorganisaties op poten gezet als ‘shared service centers’.

Die verrichten werkzaamheden voor diverse gemeenten en staan te boek als zogeheten belaste btw-ondernemingen. Zij brengen de deelnemende gemeenten als klant btw in rekening. Ook die kosten kunnen dus vanaf 2014 niet meer worden gedeclareerd bij het btw-compensatiefonds. ‘Het proces van samenwerken tussen gemeenten wordt ingewikkelder, juist nu dit kabinet inzet op samenwerking bij decentralisaties’, aldus de VNG.