Winstwaarschuwing voor gemeenten

De gemeenten krijgen volgens de septembercirculaire van Binnenlandse Zaken volgend jaar 436 miljoen euro meer, dan in mei nog was voorzien. Die hogere uitkering is het gevolg van het feit dat het rijk aanzienlijk meer uitgeeft dan aanvankelijk was gepland, met name op het gebied van onderwijs en infrastructuur. Vanwege het systeem van ‘samen de trap op en samen de trap af’, profiteren decentrale overheden mee als de centrale overheid kwistiger is met geld. Omgekeerd geldt hetzelfde: bezuinigt het rijk, dan krimpen de uitgaven aan provincies en gemeenten.

Volgens Dirk Jans van adviesbureau Haute Equipe kunnen gemeenten er maar beter vanuit gaan dat het accres – de groei van het gemeentefonds – voor 2009 in de loop van volgend jaar neerwaarts wordt bijgesteld. ‘Wat je om je heen ziet, is dat de hele profit-sector stilstaat. Dat leidt tot minder belastinginkomsten voor minister Bos van Financiën. Wil hij zijn huishoudboekje sluitend houden en de staatsschuld niet laten oplopen, dan moet hij de budgetten aan de uitgavenkant terugdraaien. En als de rijksbegroting naar beneden gaat, gaan we door het ‘trap op/trap af-systeem’ met zijn allen mee’, zegt Jans.

Voor Gijs Oskam, financieel specialist van de VNG, is het nog onduidelijk wat de gevolgen zijn van de financiële en economische crisis voor de gemeente- inkomsten. Oskam: ‘De belastinginkomsten vallen straks wellicht tegen, maar Nederland kan wel een stootje hebben vanwege het financieringsoverschot van 1,2 procent op de rijksbegroting voor 2009. De inkomsten kunnen een stuk dalen voordat de EMU-grens - het door Brussel toegestane begrotingstekort van drie procent - in zicht komt.’ Bij het ter perse gaan van dit blad werd aangekondigd dat de Europese Commissie gedurende twee jaar een hoger begrotingstekort zal toestaan. De belastinginkomsten kunnen dan een stuk dalen, aleer het kabinet moet ingrijpen in de uitgaven.

Doortikken

Bepalend voor de hoogte van het accres van het gemeente- en provinciefonds zijn de keuzes die het kabinet maakt om de economische crisis te bestrijden. ‘Stimulering van de economie hoeft niet slecht te zijn voor het accres’, aldus Oskam. Eind vorige week kondigden premier Balkenende en minister Bos een pakket stimuleringsmaatregelen aan van in totaal zes miljard euro. ‘Nog niet duidelijk is wat van die uitgaven doortikt in het gemeentefonds’, zegt Oskam.Een woordvoerster van het ministerie van Financiën haalt hem even later snel uit die droom. ‘Niks van de crisismaatregelen tikt door in het accres van gemeenten en provincies. De uitkeringen zijn crisisneutraal.’

Theorie

De inschatting van Dirk Jans is dat het accres volgend jaar (‘vroeg of laat’) wordt teruggeschroefd van 8,25 procent naar 5,5 procent. Eén procent staat voor ongeveerd 140 miljoen euro. Uit een enquête die Haute Equipe onlangs hield, blijkt dat drie op de vier gemeenten het in theorie beter vinden rekening te houden met een lager accres. ‘Uit onze praktijkervaring bij honderd gemeenten leiden wij af dat de wil er wel was, maar dat uiteindelijk vele gemeenten toch de volle omvang hebben geraamd’, aldus Jans.

Dat veel gemeenten toch het volledige accres zijn gaan ramen – vaak ook nog structureel – heeft volgens Jans onder andere te maken met het feit dat de politiek geen keuzes heeft kunnen maken en dat men de onroerendezaakbelasting niet op voorhand wil verhogen. Oskam meent dat veel gemeenten het historisch hoge accres niet volledig en niet structureel inboeken. ‘Dat moeten ze uiteraard zelf weten. Hun ruimte wordt mede bepaald door de omvang van hun weerstandsvermogen. Veel gemeenten hebben bovendien overschotten, hetgeen bij tegenvallers enige lucht geeft. Maar voorzichtigheid in de ramingen is raadzaam’, zegt hij. ‘De economische cijfers zijn op het moment net dagkoersen.’

Mocht het accres in 2009 lager uitvallen, dan betekent het dat gemeenten die de gelden voor structurele dekking van het beleid hebben ingezet met behoorlijke tegenvallers worden geconfronteerd. ‘En dan is Leiden in last’, zegt Jans. ‘Te hopen valt dat een eventueel lager accres binnen de perken blijft, zodat deze gemeenten niet gedwongen hun beleid moeten bijstellen.’

Raming 2008-2010

Het Centraal Planbureau presenteert maandag 8 december de raming voor de jaren 2008-2010. Het CPB gaat dan in op de crisis en de gevolgen hiervan voor de Nederlandse economie.