Weinig gemeenten onder curatele

Halverwege december weten provincies traditiegetrouw hoe ‘hun’ gemeenten er financieel voor staan. Aan de hand van de begrotingen checkt de toezichthouder of deze (meerjarig) sluitend zijn. Zo ja, dan volgt repressief toezicht. Zo nee, dan komt de gemeente onder preventief toezicht.

Pessimisten voorspelden in september nog op basis van tegenvallende grondexploitatiecijfers dat de bedelstaf wachtte voor ruim dertig gemeenten. Een inventarisatieronde leert dat veel provincies nog niet zover zijn om zo’n definitief oordeel te vellen, maar duidelijk is al wel dat de aangekondigde rampspoed vooralsnog uit blijft. De voorlopige teller staat op acht gemeenten; in 2011 waren het er zeven.

‘We zijn er dit jaar misschien wel tot 23 december mee bezig’, zegt Rien van der Plaat, toezichthouder van de provincie Utrecht. ‘Het is veel lastiger dan andere jaren. Je merkt dat veel gemeenten moeite hebben de begroting sluitend te krijgen. Er wordt heel creatief gezocht naar mogelijkheden om het belastinginstrument te ontlopen. Dat maakt dat het voor ons heel moeizaam is om het scherp te krijgen’, zegt hij.

Nogal wat gemeenten voeren bezuinigingen op in de vorm van stelposten, waarvan niet meteen duidelijk is of die raming redelijk realistisch of qua onderbouwing plausibel is. ‘Het vergt in elk geval extra afstemming’, aldus Van der Plaat. Met drie Utrechtse gemeenten zat de provincie deze week nog om de tafel: De Ronde Venen, Vianen en Utrechtse Heuvelrug.

Gemandateerd
Ook in Noord-Brabant en Zuid- en Noord- Holland zijn de toezichthouders nog wel even bezig met het controleren van de gemeentelijke begrotingen. Rob Timmers, hoofd toezicht in Noord-Holland, verwacht dat het college van Gedeputeerde Staten (GS) volgende week een beslissing neemt. ‘We hebben in principe tot 31 december’, zegt zijn collega Teco Noordegraaf van Noord-Brabant. ‘Wij hebben een iets andere vorm van toezicht dan andere provincies. In Brabant is er geen besluit van GS vereist, maar is het aan ons gemandateerd’, zegt hij. Vooruitlopen op de uitkomsten wil hij niet. ‘Dan zou ik in overtreding zijn’, aldus Noordegraaf. Dinsdag lekte uit dat de provincie in elk geval extra alert is op Asten. De begroting van die gemeente zou ‘niet evenwichtig’ zijn.

In Groningen en Drenthe gaan de colleges van GS er nog steeds over. Die beslissen volgende week. In Groningen is nu al duidelijk wat de uitkomst is. Naar alle waarschijnlijkheid volgt het college het ambtelijk voorstel om Bellingwedde onder
curatele te stellen. Voor 2012 voert de gemeente een tekort op van bijna 5 ton. De gemeente is zwaar in de problemen gekomen door tekorten bij de sociale werkplaats Synergon (zie ook ‘Sw-bedrijf nieuwe molensteen, hieronder). Siert Sirks, senior beleidsmedewerker financieel toezicht, verwacht dat meer gemeenten in Groningen om diezelfde redenen in de financiële problemen gaan raken. Een andere verzwarende factor is de krimpproblematiek. ‘Om daar een antwoord op te hebben, zullen gemeenten fors moeten investeren. Wat dat betekent, is in De Marne al te zien. Die gemeente loopt voorop met een woon- en leefbaarheidsplan. Daar zullen veel andere Groningse gemeenten ook aan moeten’, aldus Sirks.

In Friesland is men er wel al uit. Mede vanwege financiële problemen, geldt het verscherpt toezichtsregime volgend jaar voor Boarnsterhim. De te herindelen gemeenten heeft de officiële status van armlastige gemeente. Voor het overige blijft de schade in Friesland beperkt. ‘Maar het beeld is dat gemeenten het zwaarder krijgen. Dat konden we eigenlijk al zien in de rekeningcijfers over 2010. Door de crisis komt de reservepositie van gemeenten steeds meer onder druk. Die druk wordt naar alle waarschijnlijkheid vergroot door de decentralisatievoornemens van het kabinet. Die staan voor 2013 op de agenda, waardoor het meerjarenperspectief somber is. In die zin is 2012 nog een tussenjaar’, zegt coordinator financieel toezicht gemeenten Henk Kemper.

In Gelderland dreigen drie gemeenten per 1 januari onder curatele te komen. Uiterlijk volgende week neemt het college van Gedeputeerde Staten de beslissing. Voor Apeldoorn lijkt er geen ontkomen meer aan. De bodem van de reserves is in zicht, terwijl wederom een miljoenenverlies op niet-ontwikkelde bouwprojecten moet worden geboekt. Apeldoorn kampt met enorme tekorten op de grondexploitatie. Het zou gaan om een tegenvaller van 75 - tot wellicht 135 miljoen euro. De gemeente ging er aanvankelijk vanuit dat er tot 2020 minimaal 6.500 woningen zouden worden gebouwd. Het college heeft de raad nu voorgesteld er 1.500 minder te bouwen.

De onder curatele stelling gaat waarschijnlijk ook gelden voor Beuningen en Oude IJsselstreek. Het betekent dat elke uitgave van enige omvang door de provincie moet worden goedgekeurd. Daarnaast licht de provincie met een ‘begrotingsscan’ het uitgavenpatroon van de gemeenten vergaand door. Noordelijker, in Overijssel, lijken alle gemeenten onder normaal, repressief toezicht te komen staan. Verantwoordelijk ambtenaar Jan van Boggelen houdt een slag om de arm, omdat GS het finale besluit op dat moment nog moet nemen. De grondexploitatie is volgens hem in veel gemeenten een probleem, maar nergens zo manifest dat ingrijpen van de provincie nodig is. ‘In 2012 zal blijken wat de werkelijke risico’s zijn’, zegt hij. ‘Nu is dat nog onvoldoende helder.’ Tot nu toe lijken gemeenten volgens hem goed gereageerd te hebben op de tegenvallers. ‘Het herstellend vermogen van gemeenten is groot. Maar 2012 wordt, vanwege de vele dossiers die dan langskomen, absoluut zwaar.’

Goed nieuws
Het goede nieuws komt uit Flevoland, Limburg en Zeeland. Van de zes gemeenten in Flevoland valt er volgend jaar niet één onder curatele, net als vorig jaar. Ook alle 33 Limburgse gemeenten hebben de zegen vanuit het provinciehuis gekregen. Het gaat ze voor een belangrijk deel goed, omdat ze een forse uitkering tegemoet kunnen zien van de verkoop van de Essentaandelen. Voor het overige hebben de Limburgse gemeenten dit jaar strenger bezuinigd dan nodig bleek, hetgeen ze nu een redelijk forse plus geeft. Ook de tegenvallers bij de grondexploitatie vallen mee, deels omdat weinig Limburgse gemeenten een actief grondbeleid voeren. Zo ze dat al doen, hebben ze volgens de provincie tijdig maatregelen genomen.

Ook de provincie Zeeland hoeft in 2012 geen gemeenten onder verscherpt financieel toezicht te stellen. Wederom is na bestudering van de primitieve gemeentebegrotingen het oordeel van Gedeputeerde Staten ‘alle dertien goed.’ ‘Maar’, zegt hoofd toezicht Hans Cijsouw, ‘het wordt wel zwaarder.’ De reden dat de dertien Zeeuwse gemeenten de crisis tot nu toe redelijk goed doorstaan, is onder meer dat ze voorzichtig hebben geraamd. De gemeenten hielden na het aantreden van het kabinet rekening met een forse afslag op het gemeentefonds en zetten zwaar in op bezuinigen op personeel en voorzieningen. Bij nader inzien pakte het gemeentefonds relatief gunstig uit, waardoor achteraf bleek dat bezuinigingen te streng waren ingezet.

‘Gevolg is dat ze het in 2012 minder moeilijk hebben’, zegt Cijsouw. ‘Maar als het Rijk opnieuw miljarden extra gaat bezuinigen en die komen bovenop de decentralisaties, dan wordt het ook hier zwaar.’