Te vroeg bezuinigd? Raden twijfelen door overschotten

Was die OZB-verhoging wel echt nodig? En moeten we die subsidie voor het theater wel echt gaan schrappen? Gemeenteraden in heel Nederland zien zich geconfronteerd met financiële meevallers, net nu ze het mes hebben gezet in de voorzieningen en de lokale heffingen hebben opgehoogd.

Gemeentefonds

Waar komen al die meevallers vandaan? Er zijn enkele landelijke ontwikkelingen. Veldhoven, dat dit jaar 16 miljoen euro lijkt te gaan overhouden, wijst bijvoorbeeld naar een toevoeging van 3 miljoen euro via het gemeentefonds. De septembercirculaire 2024 laat zien dat gemeenten er vanaf 2025 dankzij een hogere inflatieverwachting ongeveer € 150 miljoen bij krijgen, aldus BMC. In de decembercirculaire werd ook voor een paar honderd miljoen bijgesteld.

Lokale meevallers

Maar veel van de overschotten kennen ook lokale verklaringen. Zo ontving Dronten ruim een miljoen meer dan verwacht omdat het lokale gemeentelijke belastingkantoor de OZB-opbrengst uit windmolens niet had meegenomen in haar eerdere ramingen. Veldhoven ontving ook meer OZB dan verwacht, en verkocht daarnaast voor ruim zeven miljoen euro extra aan gemeentegrond. Veel andere colleges melden een incidentele meevaller omdat ze geld overhouden aan de opvang van Oekraïners.

Overschotten

Die gelden leiden op verschillende plekken tot twijfel over de eerder ingeslagen koers van bezuinigen. Zo ontstond er in de gemeenteraad van Haarlemmermeer vlak voor het kersreces nog een flinke discussie over de najaarsrapportage. Nieuwssite HCNieuws schrijft erover. Uit die rapportage blijkt namelijk dat de gemeente 2024 gaat afsluiten met een financieel overschot van ruim 23 miljoen euro. Tegelijkertijd heeft de gemeente al flink bezuinigd en maakt het college plannen om nog meer geld te besparen.

Uitgeven

Dat staat nogal haaks op elkaar, vinden veel gemeenteraadsleden. De lokale partij Forza! Haarlemmermeer opperde dan ook om als gemeenteraad een lijst te gaan opstellen met wensen, in te vullen wanneer de overschotten definitief zijn. In Veldhoven wilde de VVD de overschotten weggeven aan inwoners. In Den Helder (10 miljoen in de plus) wil de gemeenteraad direct 280.000 daarvan uitgeven aan het sociaal domein, waar juist net bezuinigingen waren doorgevoerd.

Financieel gezond?

Alhoewel de plotselinge influx van financiële middelen voor sommige raadsleden aanleiding is om snel een aantal extra uitgaven te opperen, zijn het doorgaans de colleges die erop staan dat de broekriem aangetrokken moet blijven. Een financieel overschot is namelijk niet direct bewijs voor een structureel gezonde financiële positie.

OZB

In Leiderdorp bijvoorbeeld wil een deel van de raad een voorgenomen verhoging van de OZB niet door laten gaan nu blijkt dat de gemeente een overschot van 1,9 miljoen tegemoet kan zien. Het college wilde dat niet, want het positieve saldo was volgens de wethouder Financiën voornamelijk te danken is aan uitgestelde uitgaven. Het schrappen van de verhoging zou pijnlijke bezuinigingen als gevolg hebben.

Reserves

Het maakt dat de genoemde uitgavendrift van raadsleden in de meeste gevallen vooralsnog tot niets leidt. Daarbij komt ook dat incidentele meevallers vrijwel volledig alleen incidenteel ingezet mogen worden. Het is dus niet de bedoeling om jaarlijkse tekorten structureel te dekken vanuit reserves. Tegelijkertijd wijst het rijk wel naar het inmiddels 40 miljard euro tellende eigen vermogen van gemeenten, wanneer de decentrale overheden klagen dat ze te weinig geld krijgen.