Waaks op herkomst geld crowdfunding

Meer Bibob-adviesaanvragen uit Groningen en Gelderland

Crowdfunding, een doelkapitaal bij elkaar brengen via een aantal kleine financiers door donaties, leningen of aandelenkapitaal, kreeg vorig jaar extra aandacht van het LBB, onderdeel van screeningsautoriteit Justis. Niet omdat daar een grote malafide business in zit, maar vanuit een technische insteek, legt afdelingshoofd Selma van den Berg uit. ‘We zien het steeds vaker als financieringsvorm en dan willen we die financiers ook onderzoeken. Dat is niet altijd mogelijk.’

Omdat het LBB steeds meer vragen over crowdfunding krijgt, is in 2017 een factsheet voor gemeenten opgesteld. ‘We hebben geen concrete aanleiding aan te nemen dat er vaak onwettige dingen gebeuren in crowdfunding, maar het is een denkbare modus operandi voor criminelen. Ze kunnen kleine bedragen verspreid inbrengen. De meeste crowdfunding beoordelen bestuursorganen zelf. De herkomst van de geldstromen blijkt heel wisselend.’

Meestal vindt crowdfunding plaats via een intermediair, zoals een internetplatform. Zij zijn vaak eerste aanspreekpunt voor de financier en gefinancierde ondernemer. Doorgaans blijven financiers anoniem voor de ondernemer, maar bij de platforms zijn ze wel bekend. Als een vergunningaanvrager of -houder de identiteit van financiers niet kenbaar kan maken, kan dat gevolgen hebben. ‘Als wij geen onderzoek kunnen doen, kan de vergunningaanvraag buiten behandeling worden gesteld of de vergunning worden ingetrokken.’ Voor ondernemingen die afhankelijk zijn van vergunningen waar de wet Bibob op van toepassing is, is anonieme crowdfunding alleen mogelijk als een bestuursorgaan zelf een Bibob-onderzoek doet en ervoor kiest de identiteit niet op te vragen.

Problematische relatie
Het LBB hanteert geen drempelbedragen, omdat achter allerlei kleine financieringen wel één (rechts)persoon kan schuilgaan. ‘Per advies kijken we of het nodig is kleine financiers te onderzoeken. Het is maatwerk.’ Omdat crowdfunding een groeiend fenomeen is dat Bibob kan raken, betrekken het LBB, het ministerie van Veiligheid en Justitie en de RIEC’s crowdfunding in de Bibob-voorlichting aan bestuursorganen. ‘In de factsheet leggen we uit wat crowdfunding is en dat niet het platform en de intermediair belangrijk zijn om te onderzoeken, maar de individuele financiers en dus ook financiers van kleine bedragen. Bibob is voor ambtenaren inmiddels geen ver-van-mijn-bedshow meer.’

Eind 2016 informeerden het LBB en het ministerie van Veiligheid en Justitie de in 2014 opgerichte branchevereniging Nederland Crowdfunding over de wet Bibob in relatie tot crowdfunding. De vereniging communiceert over de wet Bibob met haar leden. Volgens directeur Simon Douw wil de branchevereniging de sector op de kaart zetten en verder professionaliseren. ‘We geven voorlichting op congressen en online, waarbij we ondernemers en professionals informeren over kansen en risico’s van crowdfunding. Daarnaast voorzien we in zelfregulering, waardoor we de sector veiliger en kansrijker maken. We hebben een gedragscode om transparantie in de sector te bevorderen.’

De extra aandacht voor crowdfunding vindt Douw terecht, gezien de groei van het fenomeen. ‘We vormen een steeds groter deel van de financieringsmarkt: in 2016 ging 141 miljoen naar ondernemingen [29 miljoen naar culturele/maatschappelijke projecten/WB]. Dan val je meer op.’ De relatie tussen Bibob en crowdfunding is best problematisch, merkt hij op. Het gaat de branchevereniging vooral om twee zaken. Sommige crowdfundingplatforms willen anonimiteit van investeerders waarborgen, zodat niet online te vinden is hoeveel die waarin investeren. ‘Die anonimiteit maakt het moeilijk voor horecaondernemers om een vergunning aan te vragen, want Bibob vraagt naar de identiteit van de investeerder. Het wordt lastig als die onbekend is. Daar ligt een probleem.’

Daarnaast richt Bibob zich niet op investeerders vanaf 10.000 euro, maar wordt bijvoorbeeld bij 500 euro al identificatie geëist. ‘Soms zijn er een paar duizend kleine investeerders. Zo’n mega-exercitie is onuitvoerbaar.’

Identiteitsfraude
Douw wijst erop dat via de AFM, de onafhankelijk toezichthouder en de wetgever al een vergunningen- en ontheffingssysteem bestaat met daarin een systeem om vreemde geldstromen te identificeren. ‘Crowdfundingplatforms worden vanuit regelgeving in staat gesteld een zogeheten afgeleide identificatie te hanteren. Als bijvoorbeeld een bank al een identificatie heeft gedaan van een investeerder, hoeft de tweede partij dat niet opnieuw te doen. Dat systeem is niet onfeilbaar, maar het invoeren van dubbele identificatiechecks bij iedere investeerder die een tientje inlegt is disproportioneel.’ De branchevereniging komt vreemde geldstromen in crowdfunding nog niet veel tegen. ‘Bij crowdfunding met in natura beloningen of donaties komt vaker identiteitsvervalsing voor, omdat daarop geen regelgeving van toepassing is, zoals bij crowdfunding met lenen of aandelen. In Nederland zien we sporadisch investeerders die contant geld willen investeren. Als dat gebeurt, wordt dat geweigerd. Je kunt bij gebruikmaking van afgeleide identificatie alleen investeren vanaf een IBAN. Om te kunnen storten moet iemand dan al door het banksysteem heen. Daar zit al een anti-witwaspraktijk in. Een extra check bij hoge bedragen kan ik me wel voorstellen, maar dan moet je daar afspraken over maken.’

Gesprekken tussen de branchevereniging en de overheid hebben nog niet geleid tot een voor hen werkbaar systeem. Nederland Crowdfunding roept het LBB en de wetgever op om een haalbare oplossing te vinden. ‘Laten we een minimumbedrag afspreken vanaf wanneer het proportioneel is extra controles uit te voeren op de identiteit van investeerders.’ In een reactie zegt Selma van den Berg van het LBB dat het bureau per advies kijkt of het nodig is kleine financiers te onderzoeken.

‘Zoals gezegd hanteren we geen drempel, omdat achter vele kleine bedragen één financier kan zitten, die dan niet bekend raakt en we dus niet kunnen onderzoeken.’ Ze weet dat veel mensen de wet Bibob sowieso als administratieve last ervaren. ‘Maar bonafide bedrijven hebben er ook baat bij. Het houdt je branche schoon.’ Banken denken ook na over risicosectoren. ‘Maar een Bibob-onderzoek heeft een ander doel en een andere focus dan een check door een bank.’

Burgerinitiatieven
Een geschikt project voor crowdfunding is tastbaar, behapbaar en realiseerbaar in de nabije toekomst en van waarde voor de gemeenschap, staat in In actie met burgers! Spoorboekje voor raad en college (2014), een uitgave vanuit het Actieprogramma Lokaal bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het ministerie van Binnenlandse Zaken. Miljoenenprojecten of publieksvoorzieningen die al uit belastinggeld worden gefinancierd zijn niet geschikt voor crowdfunding. Van belang is: voldoende kennis in huis hebben, je richten op buurtinitiatieven en gewoon beginnen zonder al te lange voorbereidingen.

Douw ziet dat veel gemeenten en provincies crowdfunding willen stimuleren. ‘Het speelt een belangrijke rol in ondernemersfinanciering. Veel gemeenten weten nog niet hoe je het inzet, maar ze kunnen bijvoorbeeld voorlichting geven of hulp bieden. Dat past goed bij gemeenten die het mkb willen faciliteren en volgend willen zijn ten opzichte van burgerinitiatieven. Je laat burgers elkaar helpen, zorgt voor het lokale mkb en stimuleert dat burgers in hun mkb’ers investeren.’

Waterbedeffect
Volgens de LBB is de stijging van het aantal adviesaanvragen in voorgaande jaren gestabiliseerd. In 2016 zijn bijna 300 adviesaanvragen ingediend, waarvan 262 voor een advies en 35 voor een aanvullend advies. Dat lijkt een stijging ten opzichte van het vorige jaar, maar er zijn nog 70 aanvragen uit 2015 behandeld. Noord-Brabant spant de kroon in het aantal adviesaanvragen door bestuursorganen. Van de 38 adviezen waarin een tip van het Openbaar Ministerie zat, kwam bijna een derde (12) van het ressortspakket Den Bosch.

‘Je leest veel over de verwevenheid tussen onder- en bovenwereld in Noord-Brabant. Maar er is ook sprake van een waterbedeffect naar andere provincies. Soms bellen ondernemers gemeenten met de vraag of er Bibob-beleid is. Als dat zo is, vestigen ze zich ergens anders’, aldus Van den Berg. Vergeleken met 2015 is het aantal adviesaanvragen in de provincies Groningen (6) en Gelderland (18) flink gestegen. ‘Regio’s waar de wet Bibob onontdekt was, zijn er zich nu bewuster van. De tijd dat Bibob alleen in de Randstad bekend was is voorbij.’

Vastgoedtransacties
Pas sinds 2013 vallen vastgoedtransacties waarbij de overheid partij is onder de werking van de wet Bibob. Sindsdien groeit de belangstelling voor het onderwerp onder bestuursorganen. ‘Vroeger was die wereld een ons-kent-ons-cultuur, nu is dat meer verzakelijkt’, zegt Van den Berg. Dat bewustzijn is er ook bij bestuursorganen. Zij willen steeds vaker vastgoedtransacties opnemen in de beleidsregels Bibob. Het LBB geeft daar ook in 2017 workshops over. ‘Vastgoed binnen Bibob betreft vaak voormalige overheidsgebouwen of gronden voor woningbouwontwikkeling.’

Doorlooptijden
De doorlooptijd van de Bibob-adviezen is in 2016 fors verbeterd. Toenemende complexiteit van onderzoeken en lange levertijd van informatieleveranciers leidde in 2015 tot een hoge werkvoorraad en langere doorlooptijd van de uitgebrachte adviezen. In 2016 kwam 55 procent van de adviezen binnen 8 weken uit, in 2015 was dat 25 procent. Een andere reden voor de snellere doorlooptijd is dat het LBB de focus heeft verlegd van volledigheid naar doelmatigheid. Dat zal Douw als muziek in de oren klinken, want over die termijnen is de branchevereniging niet erg te spreken. ‘Crowdfunding zelf neemt al veel tijd in beslag en dan moet je soms ook nog drie maanden wachten op een vergunning. Sommige ondernemers lopen daarop vast en komen niet uit met hun begroting.’