VNG-resolutie vraagt om een ‘totaaloplossing’

Op een extra ALV wegens de actuele ontwikkelingen rond de Voorjaarsnota en de kabinetsformatie legt het VNG-bestuur vandaag de resolutie ‘Nieuw kabinet, gebruik en borg de kracht van het lokaal bestuur’ voor aan de leden ‘ter herijking van de kaders van onze inzet voor de kabinetsformatie’.

Betekenisvolle tussenstap

In de geactualiseerde versie van de resolutie constateert de VNG dat gemeenten voor grote opgaven staan met ontoereikende middelen. Taken en middelen zijn bij gemeenten structureel uit balans en er zijn grenzen aan wat de gemeenten met beschikbare capaciteit en middelen kunnen bieden. Ook constateert de VNG dat het demissionaire kabinet een ‘betekenisvolle tussenstap’ heeft gezet in de Voorjaarsnota, waarbij de opschalingskorting is geschrapt, ‘maar dat neemt de scheefgroei tussen taken en middelen niet weg’. Cruciaal is een ‘gedragen, sterke VNG-inzet’ richting een nieuw kabinet.

Uitvoeringsloket rijk

Daarbij overweegt de VNG dat gemeenten een gelijkwaardige medeoverheid zijn, maar door inperking van financiële middelen en behoud van medebewindstaken steeds meer een uitvoeringsloket van het rijk worden. Daarbij vallen voorzieningen in steden en dorpen weg en dreigt ‘uitholling van de lokale democratie’ door verlies van vertrouwen van inwoners in het lokaal bestuur en verlies van aantrekkingskracht van de lokale democratie voor (potentiële) raadsleden en bestuurders.

Stap naar voren

De resolutie spreekt uit dat het VNG-bestuur de resolutie van 1 december j.l. ‘Formerende partijen, gebruik de kracht van het lokaal bestuur’ onverkort uitvoert en zich maximaal blijft inzetten om te komen tot een goede structurele financiële uitgangspositie voor gemeenten en ‘het zetten van een stap naar voren door de gemeenten in het belang van onze inwoners’. Er moet vanuit een visie van een ‘totaaloplossing’ worden gewerkt ‘om te komen tot een solide, stabiele en duurzame financiële positie van gemeenten met een balans in taken en beschikbare middelen en voldoende beleidsvrijheid’.

Escalatiestrategie voorgelegd

Ook maakt het VNG-bestuur zich sterk om kabinetsvoornemens uit de Voorjaarsnota 2024 over de Wmo en specifieke uitkeringen (Spuks) om te zetten in concrete, structurele en langjarige afspraken. Daarnaast organiseert het VNG-bestuur een (extra) ALV als taken en middelen in het regeerprogramma van het nieuwe kabinet onvoldoende in balans zijn en legt het in die ALV een escalatiestrategie voor aan de leden. Het gaat dan om een voorstel over de te nemen stappen, zoals het niet accepteren van nieuwe taken en het inzetten van arbitrage. Tot slot geeft de VNG bij het nieuwe kabinet aan dat zij een actieve rol wil spelen bij de vertaling van het hoofdlijnenakkoord naar een concreet programma. ‘Zo kunnen we als overheden tot een gezamenlijk (uitvoerings)akkoord komen, waarin taken en middelen van gemeenten weer in balans zijn. Het teruggeven van taken kan onderdeel uitmaken van de gesprekken hierover.’

Aantal moties

Er zijn op de valreep ook nog een aantal moties naar buiten gebracht. van de gemeente Enschede, de gemeenten Krimpenerwaard, Molenlanden, Gorinchem en Gouda en van de gemeente Zaanstad. De motie ‘Geen woorden, maar daden’ van de gemeente Enschede roept het VNG-bestuur op om per direct te starten met een ‘takengesprek’ met het kabinet om ‘het takenpakket van gemeenten weer passend te laten zijn bij de beschikbare middelen in het gemeentefonds’. Het VNG-bestuur adviseert deze motie over te nemen.

Eenmalige korting

De motie ‘Zorg voor goede basis voor de lokale democratie en investeer in de relatie stad en land’ van onder meer Krimpenerwaard’ roept het bestuur op om nadrukkelijk af te spreken met de provincies dat de korting in 2025 een eenmalige korting is, die door gemeenten incidenteel gedekt kan worden. Ook moet worden onderzocht of het mogelijk is om op termijn een goede koppeling met de brede welvaart te maken bij de wijze van indexeren. Het preadvies van het VNG-bestuur is om deze motie over te nemen.

Eerst nieuwe kabinet spreken

Het VNG-bestuur ontraadt de motie ‘Luidt de noodklok’ van de gemeente Zaanstad. Deze roept het bestuur op om een escalatiestrategie (plan b) voor te bereiden en tijdens de ALV van 26 juni 2024 voor te leggen. Ook zou direct moeten worden begonnen met een mediaoffensief om aandacht te genereren voor de tekorten van gemeenten en provincies. Het VNG-bestuur wil echter wèl eerst tijd te nemen om het gesprek met het nieuwe kabinet te voeren. De escalatiestrategie is al voorbereid, maar wordt pas gepresenteerd ‘als die aan de orde is’. ‘Zolang we in gesprek zijn over een regeerprogramma is dat niet een passend moment.’ Het mediaoffensief is al gestart, merkt het bestuur op, en aanvullend hierop wordt een publiekscampagne ontworpen en op de ALV in juni gelanceerd.