Uitkleden gemeenten fnuikt ambities nieuwe kabinet

Gemeentelijke voorzieningen dreigen ten prooi te vallen aan verschraling als de door Rutte IV opgelegde miljardenkorting niet ongedaan wordt gemaakt door het nieuwe kabinet. Dat staat voor de keus dat wel of niet te laten gebeuren, stelt de VNG-top bij monde van Sharon Dijksma (voorzitter) en Leonard Geluk (algemeen directeur) in een essay in Binnenlands Bestuur.

Armoede

Dijksma en Geluk zijn er vooralsnog weinig gerust op, want in het hoofdlijnenakkoord van het beoogde kabinet-Schoof is die bezuiniging op het gemeentefonds van het demissionaire kabinet in 2022 in elk geval niet weggestreept. Laat de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB dat zo, dan dreigt in lokale samenlevingen verschraling. ‘Inwoners van steden en dorpen gaan dit merken, vooral mensen die voor inkomenssteun van de gemeente afhankelijk zijn. Armoedebeleid en ook sport- en culturele voorzieningen komen op het spel te staan. En door broodnodige investeringen gaat een streep. Er rest gemeenten niets anders meer dan bezuinigen’, waarschuwen de auteurs.

Woningbouw

Maar het betekent ook een verschraling voor de ambities van het kabinet. Zo heeft Enschede al aangegeven dat er minder woningen worden gebouwd en verduurzaamd. ‘Je krijgt daar wel geld voor van het rijk, maar de gemeente moet co-financieren, wat niet lukt zonder geld’, aldus wethouder Marc Teutelink van Enschede (Burgerbelangen Enschede).

Gemeentefonds

Dijksma en Geluk geven het beoogde kabinet-Schoof twee opties mee: breng het gemeentefonds op orde en herstel de balans tussen taken en middelen. De nieuwe coalitie zal moeten erkennen dat gemeenten nodig zijn om doorbraken te bereiken op de grote maatschappelijke vragen van woningnood, bestaanszekerheid en samenhang in de samenleving: armoedebeleid, de investeringen in (energie)infrastructuur, veiligheid, leefbaarheid en voorzieningen voor sport en cultuur in gemeenten zullen daarvoor overeind moeten worden gehouden. Dat betekent  structureel meer geld richting gemeentefonds.

Verstoorde balans

Verder doet de nieuwe ministersploeg er goed aan te erkennen dat de balans tussen taken en middelen van gemeenten – de wettelijke en maatschappelijke opgave van gemeenten versus de daarvoor ter beschikking staande middelen – is verstoord. Daarbij past volgens Dijksma en Geluk de volgende passage in de uitwerking van het hoofdlijnenakkoord: ‘We zullen in overleg met gemeenten die balans herstellen. We realiseren ons dat kostenbeheersing in het zorgdomein hiervoor een noodzakelijke randvoorwaarde is, mede in het licht van de ontwikkeling van het zorgstelsel als geheel. We vergoeden aan gemeenten de kosten van de Wmo en de Jeugdwet, die gemeenten in medebewind uitvoeren. We zijn hiertoe ook wettelijk verplicht maar zullen, gezien de stijgende kosten, het wettelijk kader aanpassen. Dit leidt tot een versobering van de dekking en de voorzieningen, met als doel dat er voor gemeenten sprake is van een balans tussen taken en middelen.’

Goed bestuur

Voldoende middelen voor gemeenten om hun werk te doen past zou volgens Dijksma en Geluk passen in het streven van de nieuwe coalitie om te komen tot goed bestuur. ‘Goed bestuur is een pijler van de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. Dit is positief en belangrijk voor de kwaliteit van, en het vertrouwen in, de overheid. Maar goed bestuur is een breed begrip, het krijgt betekenis in de vorm van goede afspraken over de balans tussen taken en middelen, en ook over het respecteren van de autonomie en de beleidsvrijheid van gemeenten. De aangekondigde maximering van de ozb past daar bijvoorbeeld niet goed in.’

Arbitrage

Goed bestuur houdt voor de VNG in dat het rijk en de decentrale overheden samen verantwoordelijkheid nemen voor de grote maatschappelijke vragen, en samen de keuzes uitdragen voor wat de overheid wel of niet op zich neemt. ‘Het is een goede zaak dat er een constitutioneel hof komt om deze keuzes aan de Grondwet te toetsen. Het zal nog een tijd duren voordat dit hof is gerealiseerd. Wij zijn er daarom voorstander van om in deze kabinetsperiode vast een arbitragecommissie in te stellen. In het geval van een conflict over de kosten van bijvoorbeeld medebewindstaken, kan een onafhankelijke commissie daar een uitspraak over doen.’

Bijstellen ambities

Gemeenten zijn volgens Sharon Dijksma en Leonard Geluk cruciaal voor alle grote ambities van het kabinet, dat vraagt goed samenwerken tussen rijk en gemeenten. ‘Je kunt niet tegelijk veel geld onttrekken aan de gemeentefinanciën en ervan uitgaan dat gemeenten alles overeind kunnen houden, en hun aandeel nemen in het verwezenlijken van de uitgangspunten van het hoofdlijnenakkoord – wat gemeenten wel heel graag willen.’ Dus, zo stellen ze, ‘doen we structureel geld erbij in het gemeentefonds? Accepteren we verschraling in dorpen en steden? Kiezen we ervoor ambities bij te stellen? Onze oproep aan het kabinet en de nieuwe kamer is: maak een keuze en ga ervoor staan.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week (inlog)