Verplichte weerstandsratio schept schijnwerkelijkheid

De huidige verplichting voor het opnemen van de weerstandsratio in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing levert schijnnauwkeurigheid en geeft wethouders en gemeenteraadsleden slechts beperkt informatie. We kunnen de verplichte weerstandsratio beter afschaffen.

Een belangrijk onderdeel van de huidige invulling van de weerstandsparagraaf is de berekening van de weerstandsratio. Die wordt bepaald door het delen van de beschikbare weerstandscapaciteit te delen door de weerstandscapaciteit die voor risico’s benodigd is .In de toelichting op het BBV staat dat er geen algemene norm is vast te stellen voor de hoogte  van deze ratio. De weerstandsratio is een gevolg van meerdere subjectieve keuzes. Welke risico’s neem je op? Hoe schat je die op waarde? Hoe groot is de kans dat het risico zich voordoet. Hebben deze risico’s zich wel voorgedaan of waren er risico’s die niet waren ingeschat? Voorbeelden hiervan zijn de COVID-19 pandemie (2020-2021), de hoge inflatie in 2022 en het vraagstuk van vluchtelingen uit Oekraïne.

Allemaal vragen die leiden tot  – vaak – moeilijk te objectiveren antwoorden. In de praktijk wordt vaak wel een norm toegepast. Een ratio groter dan 1 wordt al snel beschouwd als ruimte om te investeren. Als op basis van de aannames de ratio onder de 1 komt of ver boven de 5, dan worden niet zelden de aannames (bedrag of kans) herzien. De informatie is daarnaast moeilijk vergelijkbaar. Vergelijkbaarheid vereist een eenduidige definitie, maar die is niet ontwikkeld. De huidige werkwijze geeft bestuurders een soort (financiële) zekerheid die geen zekerheid is.

Gemeenten moeten investeren in taaie, complexe, langjarige maatschappelijke opgaven en dit betalen uit een waaier van regelingen en potjes. Steeds meer opgaven, incidentele regelingen en potjes en financiële onzekerheid. Daar komt de spanning op de arbeidsmarkt nog bij. Die leidt tot veel vacatures, inhuur en korte contracten. Dat geeft risico’s voor gemeenten bij de realisatie van maatschappelijke opgaven en lokale ambities.

Een bezwaar tegen de huidige invulling van de weerstandsparagraaf is dat die zelden een weerslag is van de overstijgende risico’s. Deze overstijgende risico’s zijn veelal niet de financiële, maar de beleids- en uitvoeringsrisico’s. De mate waarin de gemeente erin slaagt uitvoering te geven aan maatschappelijke opgaven, stapeling van ambities en wettelijke taken in bovenstaande context.

Dat laat onverlet dat aandacht voor risico’s en risicobeheersing in de begroting en het jaarverslag wenselijk en noodzakelijk is. Wij pleiten ervoor de huidige invulling van de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing af te schaffen en te vervangen door een werkwijze die bijdraagt aan een beter gesprek over de echte risico’s van de gemeente. Hoe wendbaarheid en weerbaarheid ben je als gemeente, welke specifieke onzekerheden, kansen en risico’s beïnvloeden onze maatschappelijke doelen en hoe gaan we daar mee om?

De informatiewaarde van gemeentelijke begrotingen en jaarstukken zou erop vooruit gaan als binnen de programma’s meer aandacht wordt besteed aan de onzekerheden, kansen en risico’s, die spelen bij het realiseren van doelen en opgaven. Dat leidt tot een beter gesprek en het politieke debat wordt beter gevoed.

Tom Noordermeer is concerncontroller in Zevenaar en bestuurslid van het Risico Platform Overheden, Chris Ravensbergen is directeur van VNG Risicobeheer