Actueler dan ooit

En daar was hij opeens weer, John Maynard Keynes. Nooit echt weggeweest, maar de kredietcrisis van najaar 2008 bracht hem opnieuw volop in de schijnwerpers.

Dat wil zeggen; zijn economische theorie, ontwikkeld in de wereldwijde depressie van begin jaren 30 van de 20e eeuw. Die theorie, met als kern dat de overheid tijdens een recessie niet volledig op de werking van de vrije markt moet vertrouwen, maar de economie in zulke jaren een handje moet helpen met steunmaatregelen en publieke investeringen, maakte hem wereldberoemd.

Wat hij verkondigde, was revolutionair in die dagen. De gebruikelijke reactie van een overheid - de Amerikaanse voorop - was om in tijden van diepe recessie blind en snoeihard te bezuinigen. Keynes leerde dat dat het stomste was wat je kon doen: het nastreven van een begrotingsevenwicht tijdens een acute crisis werkt juist averechts. Nee, een overheid moet juist tegen de conjunctuur in gaan: bezuinigen bij hoogtij, investeren bij zwaar weer. Inderdaad, hoe actueel in 2011.

Peter Clarke, hoogleraar moderne Engelse geschiedenis en rector van Trinity Hall in Cambridge, licht in een biografie de man achter de theorie uit. De wellicht wat saai ogende Britse econoom Keynes blijkt in veel van wat hij deed de controverses bepaald niet te schuwen. Zo verklaarde hij als Brits topambtenaar op Financiën in 1919 het Verdrag van Versailles, waarbij Duitsland als aanstichter van de Eerste Wereldoorlog economisch zwaar werd bestraft, al als absurd. Dat was natuurlijk alom bekend, maar Clarke plaatst Keynes’ doen en laten in een bredere context die zich ook uitstrekt tot het privéterrein.

Daarin is Keynes ook verre van conventioneel: min of meer openlijk homoseksueel in zijn jonge jaren - Clarke stuitte op een naar jaar gerangschikte lijst met namen van partners (‘stalknecht in Park Lane, liftbediende in Vauxhall’) - en dus strafbaar in die dagen. Vervolgens trouwt hij als dertiger met een sensuele sterdanseres van het Russisch Ballet.

Een moeilijk in een hokje te plaatsen man. Dat is wat bijblijft na het lezen van de biografie. Politiek links noch rechts. Keynes hield ervan om van oordeel te wisselen als de omstandigheden veranderden. ‘Als de feiten veranderen, verander ik van mening, en u, meneer?’ liet hij zich ooit ontvallen.

Hij erkende het nut van regels en conventies, maar volgens Keynes kan het voor een individu gerechtvaardigd zijn om tegen de regels in te handelen als dat naar diens oordeel ‘redelijkerwijs’ de meest waarschijnlijke route naar een beter resultaat oplevert. Je gaat vanzelf verlangen naar het opstaan van zo’n vrijdenker in een steeds meer gepolitiseerd landschap als het onze, waarin vooral wordt gekoerst op een simpele voorstelling van de werkelijkheid. Wie de biografie leest, ziet in elk geval waar vrij denken je kan brengen.  

Peter Clarke, Keynes, Uitgeverij Atlas, Amsterdam, 2010, ISBN 9789045017495, 192 pagina’s, € 19,90.