Zorgtekorten belemmeren klimaataanpak

Dat blijkt uit de Gemeentelijke Thermometer; de jaarlijkse enquête van Berenschot en Binnenlands Bestuur over de staat van gemeenteland. In zijn algemeenheid stelt een meerderheid van de gemeentesecretarissen dat de financiële positie van hun gemeenten onvoldoende mogelijkheden biedt om de gemeentelijke taken uit te voeren en doelstellingen te behalen. 

Onderzoek onder gemeentesecretarissen
Horendol worden ze van de onzekerheid over de hoogte van de algemene uitkering van het gemeentefonds. Het kabinet heeft te weinig oog voor de financiële noden van gemeenten, vindt bijna 70 procent van de gemeentesecretarissen. Een meerderheid van de gemeentesecretarissen vindt dat gemeenten meer ruimte moeten krijgen om zelf belasting te heffen, zo blijkt uit de enquête waaraan een krappe zeventig gemeentesecretarissen hebben meegewerkt.

Gigantische opgave
Duurzaamheid, energie en klimaat is volgens de gemeentesecretarissen nu het belangrijkste onderwerp op de gemeentelijke agenda. Het heeft stuivertje gewisseld met het sociaal domein (maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp, (arbeids)participatie), dat in de Thermometer van vorig jaar bovenaan in de top vijf van belangrijkste gemeentelijke onderwerpen voor deze raadsperiode stond. De financiële problemen in het sociaal domein vergen echter nog steeds de meeste aandacht.

Uit de Gemeentelijke Thermometer blijkt dat de meeste gemeenten plannen maken om wijken aardgasvrij te maken of om hittestress aan te pakken, maar uitvoering van al die plannen stokt. Om de tekorten binnen het sociaal domein te dekken, moet op andere plekken in de begroting geld worden gevonden. Daardoor kunnen te weinig middelen voor klimaatmaatregelen worden vrijgemaakt. Het rijk moet gemeenten met geld helpen, zodat de plannen kunnen worden vlotgetrokken, stellen de gemeentesecretarissen.

Het stokken van de uitvoering van duurzaamheidsplannen wegens geldgebrek is op zich geen nieuw signaal. ‘Twee jaar geleden zagen we dit probleem al opdoemen in de Gemeentelijke Thermometer’, aldus Berenschot-adviseur Philip van Veller. ‘Destijds gaven de hoogste ambtenaren het signaal af dat het rijk oog moet hebben voor de middelen die nodig zijn voor de klimaatopgaven. Toen moesten ze bij de kabinetsformatie achteraan sluiten in de rij. Met het regeerakkoord zouden de gemeenten extra geld krijgen. Maar het beloofde bedrag wordt niet gehaald en er is onvoldoende om de taken in het sociaal domein te dekken. Laat staan de gigantische opgaven rond het klimaat.’

Verschraling beleid
Klimaat, energie en duurzaamheid staat dan dus weliswaar als belangrijkste onderwerp op de gemeentelijke agenda, maar het sociaal domein bepaalt het gemeentelijke speelveld, zo wordt uit de enquête duidelijk. Door de financiële problemen in het sociaal domein moeten gemeenten bezuinigen en teren zij in op hun eigen vermogen, waardoor de balanspositie van de gemeenten verslechtert. Dit leidt tot verschraling van beleid, stelt een van de gemeentesecretarissen.

De grootste financiële problemen binnen het sociaal domein doen zich voor bij de jeugdzorg, zo geven gemeentesecretarissen aan. Meer dan 90 procent van hen vindt dat het rijk ook hiervoor extra geld aan gemeenten ter beschikking moet stellen. Ook de tekorten op de Wmo baren meer dan 70 procent van de gemeentesecretarissen zorgen. ‘De kosten van de jeugdzorg en Wmo dreigen onbeheersbaar te worden’, stelt een van de respondenten.

Aandacht en geld gaan dus naar het sociaal domein, waar veel taken wettelijk zijn bepaald. Dat terwijl volgens de gemeentesecretarissen – in financiële termen – in het fysieke domein mogelijk grotere opgaven liggen. Berenschot-adviseur Nienke Boneschansker: ‘Taken die voortvloeien uit het Klimaatakkoord zijn nog nergens juridisch verankerd. Vooralsnog is daarom het eigen ambitieniveau van gemeenten bepalend voor bijvoorbeeld het aantal fte dat ze nu op het thema inzetten. Mochten er wettelijke taken op de gemeenten af komen, dan is er meer evenwicht in de afweging waar middelen heen moeten.’