Golf van zelfstandigen in de bijstand op komst

De ruimhartige zzp-steunregeling Tozo werd in no time door gemeente op poten gezet. Een ‘megaprestatie’ die meer dan driehonderdduizend ondernemers helpt het hoofd boven water te houden. Maar de verwachting is dat een deel daarvan linea recta doorstroomt naar de bijstand. ‘Er komt zwaar weer aan.’

Indrukwekkend
Als wethouder in hoogconjunctuur had Rutger Groot Wassink (sociale zaken, GroenLinks) een jaar geleden grootse plannen. In mei 2019 kondigde de gemeente Amsterdam aan dat er 20 miljoen euro was vrijgemaakt voor een nieuwe aanpak voor de toeleiding van bijstandsgerechtigden naar werk. De doelstelling was om een kwart van de veertigduizend Amsterdammers in de bijstand aan het werk te krijgen. ‘De eerste tekenen waren heel goed’, herinnert Groot Wassink zich. Maar sinds de eerste coronamaatregelen – half maart 2020 – is de wekelijkse instroom in de bijstand twee tot drie keer zo hoog als in 2019. En uitstroom is er nog wel een beetje, maar ook die neemt af. ‘De snelheid waarmee de wereld verandert, is wel indrukwekkend’, beaamt Groot Wassink.

Zwaar weer
De toekomstige aanwas in de bijstand zal naar verwachting voor een deel uit zzp’ers bestaan. Die kunnen nu nog gebruik maken van de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo), maar die regeling loopt eind september af. Gemeenten maken zich nu op voor de echte test: een doorstroom van een deel van die zelfstandig ondernemers naar de reguliere bijstand. ‘Er komt zwaar weer aan’, aldus Groot Wassink.

Volgens schattingen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) zijn er landelijk zo’n 343.000 aanvragen voor de Tozo gedaan. Met ongeveer anderhalf miljoen zelfstandigen in Nederland komt dat neer op bijna een kwart van het totaal. Maar de uitkering loopt over drie maanden af, terwijl het einde van crisis nog niet in zicht is.

De echte golf komt nog
‘We zijn inderdaad bang voor een grote instroom van zelfstandigen in de bijstand. Dan is de sociale ellende voor de mensen zelf veel groter’, zegt Marjan van Noort van FNV Zelfstandigen. Maarten Post, voorzitter van branchevereniging ZZP Nederland, noemt muzikanten als voorbeeld van een groep die niet meteen weer aan het werk zal kunnen. ‘Je kunt er donder op zeggen dat er de komende tijd niet meer gewerkt wordt op podia. Die mensen weten dus nu al dat ze maanden geen omzet gaan draaien.’

In Amsterdam liep de wekelijkse instroom eind maart en begin april al op tot ruim drie keer het gebruikelijke aantal instromers. ‘Maar ik verwacht dat de echte golf pas binnenkort zal komen’, waarschuwt wethouder Groot Wassink.

Proeftuin
De Amsterdamse wethouder hoopt dat het Regionaal Werkcentrum, een onlangs opgezette samenwerking tussen gemeenten in de arbeidsmarktregio Groot-Amsterdam, private partijen, sociale partners en het UWV, de sleutel zal zijn om mensen aan het werk te houden. Het centrum, dat nog voor juni van start moet gaan, verbindt werknemers uit hard getroffen sectoren aan werkgevers die juist nog wel werkplekken hebben. ‘Ik hoop dat onze arbeidsmarktregio een proeftuin kan zijn voor de rest van het land.’

Onvermijdelijk
Ondanks de duistere vooruitzichten is er ook hoop dat we lessen kunnen trekken uit de crisis. Wethouder Groot Wassink: ‘De overheid heeft het zzp’er-schap heel lang fiscaal gestimuleerd. Daardoor is er nu een hele groep mensen die niet meebetaalt aan de sociale zekerheid. Die doen nu toch een beroep op de overheid. Het is onvermijdelijk dat we ons afvragen of het niet beter is dat ze in een of andere vorm een bijdrage leveren aan collectieve verzekeringen. Ik geloof niet in de romantiek van het vaste contract, dat dat altijd het beste is. Je moet regelingen maken die voor elke werkende persoon gelden. Er zijn bepaalde risico’s die we als samenleving samen moeten afdekken. Die zie je nu.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 11 van deze week (gratis inlog)