Risico’s gemeenten nemen sterk toe

Van alle partijen gaat alleen de SP voor een ombuiging van minder dan 1,7 miljard euro op de gemeenten. Op grond van een analyse van de verkiezingsprogramma’s waarschuwt het ministerie van Binnenlandse Zaken de gemeenten voor zwaar weer. Behalve de forse bezuinigingen loert er volgens waarnemend directeur-generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties van BZK, Gert Jan Buitendijk, een tweede,minstens zo groot gevaar: de gevolgen van vele andere (decentralisatie)plannen. Met name op twee gebieden: de langdurige zorg - extramurale zorg gaat naar de gemeenten, waarbij mensen vaker zelf voor de (kosten van de) thuiszorg moeten opdraaien - en de bekorting van de duur van de WW. Beide wijzigingen zullen de druk op de bijzondere bijstand van de gemeenten doen toenemen. ‘Veel mensen zullen de thuiszorg niet kunnen betalen en kloppen aan bij het loket van de gemeenten’, aldus Buitendijk. Een kortere ww-periode leidt tot meer druk op de re-integratietrajecten van de gemeente.

Buitendijk memoreert de vele decentralisatieplannen in de ambtelijke heroverwegingsrapporten, waarop veel politieke partijen leunen, zoals die van de bijstand, de Awbz en de jeugdzorg. Daar zijn respectievelijk bedragen mee gemoeid van 6, 11 en 1 miljard euro. ‘Opgeteld meer dan het Gemeentefonds nu groot is’, zegt hij. Behalve dat ze leiden tot meer verantwoordelijkheden, leveren ze volgens de topambtenaar van BZK ook meer risico’s op. Als al die decentralisatieplannen doorgaan, krijgen gemeenten voor 35 miljard euro aan taken op hun bordje. Daarbij is het goed gebruik dat het Rijk taken overdraagt met een korting, omdat ze verwacht dat gemeenten de uitvoering efficiënter en goedkoper kunnen doen. Bij de uitvoering van de Wet werk en bijstand (Wwb) en de Wet maatschappelijke ontwikkeling (Wmo) hebben gemeenten dat ook laten zien.

Rijksbijdrage

Als het kabinet vol inzet op decentralisatie van taken richting gemeenten, dan zal volgens Buitendijk wel serieus naar de wijze van indexering van de kosten - en dus de rijksbijdrage aan de gemeenten - moeten worden gekeken. Hij wijst er bijvoorbeeld op dat de Awbzkosten in hoge mate afhankelijk zijn van de vergrijzing. Iets soortgelijks speelt voor de Wet werk en bijstand. Die is ook zeer conjunctuurgevoelig. ‘Voor gemeenten betekent decentralisatie risico’s in de begroting. Dat vraagt niet alleen een financiële blik, maar ook om aandacht voor risicobeheersing’, zegt Buitendijk.

De grotere risico’s, de toenemende druk op de gemeentefinanciën als gevolg van de bezuinigingen en de achterblijvende inkomsten uit de grondexploitatie, nopen volgens Binnenlandse Zaken in elk geval tot een meer precieze verdeling van het Gemeentefonds. Onderzoeken naar hoe accuraat de huidige verdeling van de algemene uitkering is, worden binnenkort in gang gezet.

Buitendijk acht de kans groot dat, als het nieuwe kabinet inzet op verregaande decentralisatie, er een differentiatie komt in taken tussen gemeenten. Een grootschalige herindeling van gemeenten ziet zijn departement er op basis van een analyse van de verkiezingsprogramma’s niet van komen. ‘Taakdifferentiatie komt daarentegen wel in veel programma’s voor’, zegt hij. Zijn inschatting is dat er niet zomaar een grootschalige herinrichting openbaar bestuur komt, ‘behalve een wijziging van de bestuurlijke inbedding van de waterschappen.’