Rijk vergeet EU-gelden maximaal te benutten

De Europese Unie is een van de rijkste delen van de wereld, maar er zijn grote welvaartsverschillen. Geld voor samenhang (in EU-jargon: cohesie) bin-nen de interne markt wordt door de Europese Commissie verzameld en dan verdeeld. Länder, provincies, communidades autonomas, waterschappen; bijna de helft van de EU-begroting is bedoeld (wordt ‘rondgepompt’ – in politieke framing) voor de arbeidsmarkt in krimpregio’s, kwetsbare natuur of digitale vaardigheden. Onze medeoverheden willen de 1,4 miljard euro behouden, ten bate van burgers en bedrijven. Een investering door de rijksoverheid loont.

Er praat geen Nederlander mee in de wijze groep

De EU is niet alleen een mondiale regelmacht, maar helpt ook maatschappelijke transities te financieren. Daarbij vermijden politici termen als fondsen, budgetten of financiering angstvallig. Zo is er een Faciliteit voor Europese Vrede van 6 miljard euro – besluitvorming gaat tot woede van de Tweede Kamer buiten de EU-begroting om. Een nieuw Platform voor strategische technologie (STEP) vergt 10 miljard euro in de meerjarenbegroting. De onderhandelingen zijn gaande, met inbreng uit Den Haag. 

Waar de Haagse ministeries voor lokale en regionale belangenbehartigers dé plek zijn om in de maanden voor Prinsjesdag uitgavenposten te beïnvloeden, zijn dat in Brussel de ‘Directoraten-Generaal’ van de Commissie. De contouren van de financiële verdeling voor de regiofondsen worden daar nu geschetst. De ambitie EU-fondsen maximaal te benutten staat in vele provinciale coalitieakkoorden. ‘Ga naar Brussel’ was ook de oproep op het recente VNG-Europacongres. 

De Europese Commissie heeft daar inmiddels een groep van wijzen aan het werk gezet om in februari te adviseren over het regionaal beleid. Alle achtergrondinformatie, inclusief de cv’s van de wijze dames en heren, is online te vinden. Het tekent de kloof tussen de beleidsinformatie (organigrammen, tijdlijnen, agenda’s) die de Europese Commissie publiceert en de summiere informatie van de rijksoverheid online. Wie zei er iets over Brusselse achterkamertjes? Wat we lezen: er praat geen Nederlander mee in de wijze groep.

Dat is jammer, want EU-fondsen lonen. Met een enquête onder 1.300 respondenten ging de Algemene Rekenkamer vorig jaar na of EU-subsidies voor de uitvoering ertoe doen. De meeste respondenten vertelden tevreden dat activiteiten in gang zijn gezet, die zonder geld uit EU-fondsen niet of minder goed zouden zijn uitgevoerd. Dat is niet het probleem – dat is de rijksoverheid. 

Ministeries, maant de Rekenkamer, houden niet bij waarop Europees subsidiegeld wordt ingezet, met welke effecten, en hoe budgetten moeten worden verdeeld over regio’s en maatregelen. Er is, met uitzondering van het Europees Sociaal Fonds, geen overzicht, geen evaluatie en geen sturing op beleid. 

Een ander probleem is ondersteuning van aanvragers. Een financieringsaanvraag indienen kost tijd en geld, en eenmaal toegekende subsidies vergen programmabeheer, boekhouding en verantwoording. Als je niet oppast, gaat er meer tijd in de administratie zitten dan in de beoogde transitie. Dat ondervind ik aan den lijve in mijn Jean Monnet Leerstoel, een onderwijssubsidie van de Europese Commissie. Gevreesde regeldruk verklaart waarom het mkb en hogescholen onvoldoende zijn aangehaakt bij Europese kennisprogramma’s, waardoor Nederland kansen mist. Een waarschuwing van de Adviesraad Wetenschap, Technologie en Innovatie in zijn advies ‘Strategisch samenspel’ van maart dit jaar. 

Dat is dan weer een goudmijn voor consultants: twee derde van de respondenten van het Rekenkameronderzoek heeft voor de EU-administratie een extern adviseur ingehuurd. 

Een frisse blik op Europese fondsenwerving als structureel werk, met een publieke voor-investering door de rijksoverheid, betaalt zich dus dubbel en dwars terug. Niet alleen wordt de gewraakte post ‘externe inhuur’ verlaagd; de investering betaalt zich uit met Europese gelden. Zo biedt Brussel financiële kansen, nu de Haagse politiek staat voor een bezuinigingsopgave waarvoor elke euro telt.