Rijk geeft gemeenten nul op rekest

In juni vernamen gemeenten dat ze in 2011 590 miljoen euro minder aan algemene uitkering krijgen ten opzichte van berekeningen van vorig najaar. Dat was de consequentie van het financieel akkoord dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) met het Rijk sloot over de periode 2009-2011.

Boze gemeenten dwongen vervolgens het bestuur van hun koepelorganisatie opnieuw te gaan onderhandelen met de ministeries van Financiën en Binnenlandse Zaken. Die onderhandelingen met de gemeentefondsbeheerders hebben de gemeenten geen harde munten opgeleverd of zicht daarop. ‘Over de situatie voor 2012 en verder is op dit moment vrijwel niets te zeggen’, aldus staatssecretaris Bijleveld van Binnenlandse Zaken.

Volgens het in het voorjaar gesloten financieel akkoord gaan gemeenten er de komende jaren niet op vooruit, ondanks het feit dat het Rijk in die jaren zes miljard euro meer uitgeeft dan begroot. Normaal gesproken krijgen gemeenten meer geld als het Rijk meer uitgeeft. Die systematiek van samen-de-trap-op en samen-de-trap-af, heeft het Rijk vanwege de diepe recessie tijdelijk buiten werking gesteld.

In principe zou het volgens de staatssecretaris mogelijk moeten zijn de algemene uitkering aan gemeenten over de jaren 2012 en verder weer op de gebruikelijke manier te berekenen. ‘Echter, het beeld dat dan zou ontstaan, zou een verkeerd signaal afgeven’, aldus Bijleveld.

Extreem slecht

Er zouden bovendien verkeerde verwachtingen worden gewekt. Het huidige economische klimaat is volgens de staatssecretaris ‘uitermate onzeker’, waarbij met name de lange termijn zich ‘extreem slecht’ laat voorspellen. Een bijkomende complicerende factor is dat er in 2011 verkiezingen zijn en er een nieuw kabinet aantreedt. ‘Dit kan en zal nogal wat betekenen voor de rijksfinanciën en de financiën van de medeoverheden’, waarschuwt de CDA-bewindsvrouw. ‘Gegeven het verslechterde Nederlandse EMU-saldo is het zeer wel denkbaar dat het Rijk geconfronteerd wordt met een omvangrijke ombuigingsopgave op de rijksuitgaven, welke op dit moment nog niet is ingevuld.’

Een ander argument om geen nadere toezeggingen te doen, is de voor 2010 op de agenda staande evaluatie van de normeringssystematiek. De staatssecretaris zegt daar niet op vooruit te willen lopen. Ondanks de onzekerheden over de groei van de algemene uitkering na 2011, geeft het ministerie gemeenten twee bandbreedtes mee die ze ‘voorlopig’ kunnen aanhouden.

Het ene scenario gaat uit van een reëel accres van nul, dat wil zeggen dat er enkel wordt gecompenseerd voor inflatie. Scenario twee bevat zelfs geen loon- en prijscompensatie, waardoor er dus sprake is van krimp. Maar, zo waarschuwt Bijleveld, ‘ook somberder scenario’s kunnen bewaarheid worden.’

Met het oog op de ‘uitermate onzekere periode’ die gemeenten te wachten staat, adviseert Binnenlandse Zaken in elk geval zeer behoedzaam te zijn bij het opstellen van de meerjarige begrotingen. Wel staat het Rijk toe dat de komende meerjarenbegroting (2011, 2012, en 2013) niet sluitend is. Het is voldoende als die meerjarenbegrotingen sluitend wordt gemaakt met taakstellende of richtinggevende bezuinigingen.

Pas volgend jaar hoeft die taakstelling concreet te worden ingevuld naar de dan geldende inzichten. Met andere woorden: pas de begroting 2011 hoeft weer zicht te bieden op een sluitende meerjarenbegroting.

‘Minimaal resultaat’

‘Wij begrijpen dit’, is de reactie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op de weigering van het Rijk om nu aanvullende afspraken te maken over de groei van het gemeentefonds na 2011. In september, in het regulier bestuurlijk overleg financiële verhoudingen, wordt er met het kabinet verder gesproken over de situatie in 2012 en 2013.

Voor 1 november krijgen de gemeenten pas duidelijkheid, zo laat de VNG haar leden weten. ‘Dat is veel te laat’, foetert VVD-wethouder Tilman Schreurs van Roermond. Hij spreekt van een ‘minimaal’ onderhandelingsresultaat. De VNG kan in elk geval een brief van de Limburgse gemeenten verwachten waarin de koepelorganisatie wordt aangespoord eerder duidelijkheid te geven.

Schreurs: ‘Zo ga je niet met elkaar om. Op 15 november moet er immers een sluitende begroting bij de provincie liggen. Ik kan in een paar dagen niet plotseling vijf of zes miljoen euro ombuigen.’ CU-wethouder Henk Hutten (Staphorst) is om een andere reden ongelukkig met het onderhandelingsresultaat. ‘Als de begroting voor 2012 en 2013 niet sluitend hoeft te zijn, kunnen collega-wethouders en raadsleden denken dat ze hun gang kunnen gaan. De blijvende onduidelijkheid over het accres geeft mij als wethouder Financiën weinig macht daar tegenin te gaan.’