Relatietherapie

Om de drie jaar beschrijft de Raad van State de relatie tussen het rijk en de lagere overheden. Iedereen weet dat die relatie bar slecht is, maar niemand kan het zo mooi opschrijven als de RvS.

Die beschrijvingen zijn dan ook hartstikke leuk om te lezen. Tenminste, voor de gemeenten en provincies. Voor het rijk niet. Want omdat het rijk schaamteloos de baas speelt in de relatie, krijgt het van de RvS altijd schaamteloos de schuld van de slechte relatie. 

Zes en een half jaar geleden schreef de Raad bijvoorbeeld dat het rijk wel mooie afspraken met de gemeenten en provincies maakte, en die afspraken regelmatig bevestigde, maar ze niet nakwam. Ook mochten we lezen dat het rijk wel verplichtingen aan de gemeenten en provincies oplegde, maar niet betaalde.

Leuk om te lezen, al had het geen enkel effect. Net als in een slecht huwelijk: als daar een van de partners de ander mishandelt, stopt hij daar echt niet mee als iemand hem dat vertelt.

Drie en een half jaar geleden schreef de Raad in feite hetzelfde. De relatie tussen rijk en lagere overheden is beroerd. Het rijk legt allerlei gedragsregels op aan de gemeenten en provincies, maar legt die regels niet aan zichzelf op. Relatietherapie is hard nodig om de verhouding tussen rijk en lagere overheden te verbeteren.

Een half jaar geleden beschreef de Raad voor de derde keer de relatie. Weer staat er dat het rijk een ontrouwe en onbetrouwbare partner is. Voorbeelden daarvan zijn er te over. Zo heeft het rijk twee keer eenzijdig de afspraken opgezegd over de groei van het gemeente- en provinciefonds, namelijk één keer voor 2009, 2010 en 2011 en één keer voor 2012 en de jaren daarna – in feite permanent dus. Zo heeft het rijk de gemeenten een rad voor ogen gedraaid bij de financiële afspraken over de decentralisaties. Hartstikke leuk om de waarheid te lezen, zeker als die is opgeschreven door een respectabel instituut.

Probleem is alleen dat we het nog niet mogen lezen. Geheimhouding en stilzwijgen alom. Het rijk kent de tekst, en de besturen van de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen kennen de tekst. Maar de gemeenten, provincies en waterschappen kennen de tekst niet. In januari, kort nadat de RvS de relatie voor de derde keer had beschreven, mochten de gemeenten, provincies en waterschappen instemmen met een nieuw financieel akkoord met het rijk.

Als ze toen hadden geweten wat de RvS had geschreven, dan hadden ze zich wel drie keer bedacht. Sterker nog, dan hadden ze wellicht niet ingestemd. Daarom de geheimhouding, daarom het stilzwijgen. Relatietherapie is nodig, niet alleen tussen rijk en lagere overheden, maar vooral tussen enerzijds VNG, IPO en Unie, en anderzijds de gemeenten, provincies en waterschappen. Want deze vertrouwensbreuk, die is ontstaan door belangrijke informatie bijna een half jaar stil te houden, is moeilijk te lijmen.