Samenwerkingsverbanden betalen meer rente

Gemeentelijke samenwerkingsverbanden betalen op risicovrije leningen meer rente dan individuele gemeenten. Ook gemeenten die net zijn gefuseerd, betalen geen hogere rente. Naast de gebrekkige democratische controle is deze ondoelmatigheid van samenwerkingsverbanden nog een reden om tegen samenwerking te pleiten.

Ondoelmatig

Dat stellen de onderzoekers van het Centrum voor onderzoek van de lagere overheden (Coelo) en de BNG Advies in hun vandaag verschenen onderzoek naar de voor- en nadelen van samenwerking of herindeling. In dit onderzoek hebben ze de prijs vergeleken die samenwerkingsverbanden, zelfstandige gemeenten en heringedeelde gemeenten betalen voor risicovrij krediet. Onnodig veel betalen interpreteren de onderzoekers als een teken van ondoelmatigheid.

Nul risico

Zowel gemeenten als samenwerkingsverbanden kunnen niet failliet gaan en hebben daardoor een ‘kredietrisico van nul’, schrijven Coelo-directeur Maarten Allers, Coelo-onderzoeker Bieuwe Geertsema en senior adviseur BNG Bank Bernard van Ommeren. Vanwege dit lage risicoprofiel kunnen de twee banken die zich hebben gespecialiseerd in leningen aan onder meer gemeenten (BNG Bank en NWB Bank), goedkoop geld aantrekken op de internationale markt. De risicovrije leningen aan gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden door de BNG Bank − marktleider bij het verstrekken van kredieten aan decentrale overheden − zijn onderzocht op onder meer rentepercentage, afsluitdatum, looptijd en aflossingsstructuur. Door op dergelijke kenmerken te controleren, is de rente die de lokale overheden betalen ‘zuiver te vergelijken’, aldus de onderzoekers.

Meer rente

Samenwerkingsverbanden betalen gemiddeld vier procent (niet procentpunt) meer rente dan gemeenten, zo blijkt uit de analyse van ruim 11.000 afzonderlijke leningen aan gemeenten en gemeentelijke samenwerkingsverbanden in de periode 1997-2013. Heringedeelde gemeenten betalen geen hogere rente dan andere gemeenten. ‘Gemeentelijke samenwerking levert dus hogere rentetarieven op, maar herindeling niet’, aldus de onderzoekers. Het aantal samenwerkingspartners is verder niet van invloed op het rentetarief.

Uitonderhandelen

De onderhandelingsruimte die er wel is, wordt door individuele gemeenten mogelijk beter benut dan door samenwerkingsverbanden. Dit ligt volgens de onderzoekers in lijn met de zogeheten corporate-governance-theorie. Deze theorie gaat ervan uit dat grotere afstand van het gemeentebestuur tot meer handelingsvrijheid bij samenwerkingsverbanden leidt. ‘Er is dan minder externe druk tot doelmatigheid’, concluderen de onderzoekers. Er wordt in dat geval minder moeite gestoken in het uitonderhandelen van het rentetarief.

Topje van de ijsberg

Het gevonden renteverschil is ‘zeer significant’, maar met zo’n vier procent niet groot. Er is geen sprake van zorgwekkend grote vermijdbare kosten. Het rente-nadeel zou kunnen worden omzeild door een van de deelnemende gemeenten het geld te laten lenen, die het dan kan doorlenen aan het samenwerkingsverband. ‘Het probleem is echter dat de achterliggende oorzaak van de hogere rente ook bij andere kostenposten een rol zou kunnen spelen. Dan is de hier gevonden ondoelmatigheid slechts het topje van de ijsberg. Behalve de al bekende gebrekkige democratische controle zou dan ook de kleinere doelmatigheid tegen samenwerking pleiten’, stellen de onderzoekers. Voor een goede afweging tussen samenwerking of gemeentelijke herindeling is het belangrijk dat beleidsmakers hier meer zicht op te krijgen, vinden zij. Zeker omdat bij gemeenten − vanwege onder meer het groeiende gemeentelijke takenpakket − de druk toeneemt om samen te werken of te fuseren.