Begrotingsdilemma voor raadsleden

Als gemeenten moeten bezuinigen hebben raadsleden duidelijke voorkeuren voor de domeinen waarin dat moet gebeuren. Zo bleek vorige week uit onderzoek door Binnenlands Bestuur in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Tegelijkertijd hebben veel gemeenten de afgelopen weken een niet-sluitende begroting ingediend bij de provincie. Ze staan voor een dilemma: voeren ze met oog op de tekorten nu bezuinigingen door, of hopen ze dat de landelijke politiek bijdraait en de rijksbijdrage voor ravijnjaar 2026 ophoogt?

Amersfoort moet bezuinigen

Amersfoort kampt met grote begrotingstekorten vanaf 2026. Een flinke besparing is bittere noodzaak. Bram Leeuwenkamp, van lokale coalitiepartij GroenLinks, zegt dat het college ‘het hoofd koel houdt.’ ‘We moeten per programma vier procent besparen. Hoe precies dat ligt nog in het midden. We zijn niet in de paniekmodus en nemen de tijd om het zorgvuldig te doen.’

Hoe heftig?

Hoewel een besparing van 4 procent niet niks is, is het geen manier om het volledige begrotingstekort in één keer te dichten. Ook betekent de gefaseerde aanpak van Amersfoort dat het probleem enigszins wordt doorgeschoven. ‘Er is een storm op komst, maar hoe heftig die storm is dat valt nog te bezien. Zeker met de verkiezingen in het vooruitzicht, en de beloften van verschillende landelijke partijen die toch erg uiteenlopen, kunnen we nog niet zeggen hoe hard we moeten ingrijpen.’

Onrust

‘Maar als we nu al forse ingrepen gaan doen creëren we mogelijk onnodig veel onrust in de stad.’ Leeuwenkamp is zeer ontevreden met de manier waarop het rijk omgaat met de financiering van gemeenten. ‘Den Haag is een onbetrouwbare partner. Ik zit nu 5,5 jaar in de raad en ben zelf werkzaam in de jeugdzorg. Als je ziet hoe we worden opgezadeld met een enorm ravijn vind ik dat zeer onverantwoord. Het is al vaker voorgekomen dat we dan om vijf voor twaalf worden ‘gered’ door het rijk. Zo kun je niet besturen.’

Begroten in onzekerheid

Ergens is het een beetje het lot van de decentrale overheid, om te begroten in onzekerheid. Gemeenten zijn in grote mate afhankelijk van het gemeentefonds, en de hoogte (op dit moment nog) van de uitgaven van het rijk. Met de overgang naar een nieuwe begrotingssystematiek voor het gemeentefonds en een afname van de totale rijksbijdrage is de onzekerheid nog groter. De manier waarop gemeenten daarmee omgaan loopt sterk uiteen.

Nijkerk

Zo is er de gemeente Nijkerk. Al bij de vaststelling van de kadernota in het tweede kwartaal van dit jaar besloot de raad een traject van bezuinigingen in te zetten. Dat vertelt Matthias Blankenstein, fractievoorzitter van de lokale CDA-fractie. ‘Op basis van de voorspelde tekorten hebben we ombuigingen van circa vier miljoen aangekondigd. Hoe dat bedrag precies verdeeld gaat worden is nog onderwerp van onder andere een participatietraject en besluitvorming.’

Zorgelijk

Mogelijk wordt er bezuinigd, en mogelijk vindt er lastenverzwaring plaats. Hoe dan ook, het zal direct invloed hebben op de burger. ‘Het is absoluut zorgelijk. Een bezuiniging lijkt een abstract financieel getal, maar het gaat om zaken die onze inwoners raken. De financiering van voorzieningen als bibliotheken en sportlocaties, of de groenvoorziening. En dus de mogelijkheid van lastenverzwaring. Dat doet gewoon pijn.’

Wachten niet verantwoord

Toch kiest Nijkerk er niet voor om het begrotingstekort te laten voor wat het is, en te hopen op extra middelen van het rijk. ‘Ik vind dat geen verantwoordelijke houding. Wij begrijpen dat het belangrijk is om een signaal af te geven, en dat gebeurt ook bijvoorbeeld via de VNG. Maar om het tekort op te laten lopen en uiteindelijk de gemeentelijke reserves op te eten, dat vinden wij geen verantwoorde manier.’

Utrecht

Ook in Utrecht wordt gesneden in de begroting. Net als in Nijkerk werd al bij de voorjaarsnota vastgesteld dat er bezuinigingen moeten worden doorgevoerd om het meerjarenperspectief te verbeteren. Maar sluitend krijgen, dat is een ander verhaal. Zo vertelt D66-raadslid Joost Vasters. ‘We zien onder andere de jeugdzorg en de WMO als twee uitgavenposten waar de kosten flink gestegen zijn. Dat is voor ons aanleiding om die uitgaven kritisch te bekijken. We hebben moeten afspreken om te gaan bezuinigen.’

Kwetsbare inwoners

De situatie is zorgelijk, zegt Vasters. ‘Dat komt in vrijwel alle debatten over financiën in onze gemeenteraad naar voren. Eigenlijk hebben we twee zorgen: enerzijds vragen we ons af of we nog wel rond gaan komen. En anderzijds of we na de bezuinigingen nog wel genoeg kunnen doen voor kwetsbare inwoners. Een recent rekenkamerrapport over de armoedeaanpak laat zien dat we nu al soms tekortschieten.’

Druk naar het rijk

Het hele begrotingstekort zelf ophoesten, dat lijkt in Utrecht daarom een onmogelijkheid. ‘Via het college en de landelijke partij voeren we de druk op naar het rijk om met meer middelen over de brug te komen. Wij gaan ook bezuinigen, maar ik acht het op dit moment onverstandig om het hele begrotingstekort zelf te compenseren. Dat heeft een te grote impact op onze dienstverlening.’

Zaanstad

Eylem Köseoglu, van PvdA Zaanstad, maakt zich grote zorgen over wat aanvullende bezuinigingen zouden betekenen voor de inwoners. Voor haar is het dan ook aanleiding geweest om bewust niet te kiezen voor harde ingrepen. ‘Het liefst wil je natuurlijk een sluitende begroting, maar je moet ook de realiteit onder ogen zien. We hebben allerlei taken gekregen, maar tegelijkertijd worden we als gemeente structureel gekort.’

Kiezen voor burgers

‘Je kunt het als gemeentebestuur niet langer richting de burgers maken om dat te accepteren. Als we moeten kiezen, dan kiezen we ervoor om naast de inwoners te gaan staan, in plaats van het rijk te ‘pleasen’. De inwoners hebben recht op ondersteuning en dienstverlening.’ Volgens Köseoglu is nu het punt bereikt waarop de lokale overheid zich serieus moet gaan afvragen of zij nog wel van betekenis kan zijn voor haar inwoners.

Van uitstel komt...?

Toch loop je als gemeente, wanneer je ervoor kiest om het begrotingstekort niet nu al te dichten, het risico dat de klap straks alleen maar harder wordt. Want als het rijk niet over de burg komt met extra middelen, zullen deze toch ergens anders vandaan moeten komen. ‘Ik ben daar in Zaanstad niet zo bang voor’, zegt Köseoglu. ‘We zijn als gemeente goed aan het sparen. Dat betekent nog steeds dat als er geen geld komt we in 2026 flink moeten bezuinigen, maar ik verwacht dat het rijk het gemeentefonds gaat aanvullen.’

Perspectief van de inwoners

‘In Zaanstad wilden we al het tekort duidelijk zichtbaar maken in de begroting. Toen kwam de VNG ook nog eens met een oproep naar alle gemeenten om dat te doen. Daardoor voelden we ons gesterkt in die keuze.’ De PvdA’er benadrukt dat het hebben van een tekort op dit moment niets meer is dan simpelweg realistisch begroten. ‘Je kunt wel boekhoudkundig alles netjes op orde hebben, maar het maatschappelijk effect daarvan zie je niet terug in de cijfers. We hebben het veel over de kloof tussen de overheid en de inwoners dichten. Dan moet je ook je begroting inrichten vanuit het perspectief van de inwoners.’