Alle hens aan dek

Dit gaat zo niet langer. Financieel staat het water de gemeenten van Nederland aan de lippen en verlichting is niet nabij, integendeel. De aanpak is nog wat diffuus; de tijd om de krachten te bundelen is nu. 

Een toestand waarin een zeldzame combinatie van weersomstandigheden leidt tot een bijzonder zware storm. Die 'perfecte storm' is zich aan het vormen rondom de financiële positie van onze gemeenten, die zich als zeilbootjes op open water bevinden. En deze storm duurt tot dik in 2022. Laten we de omstandigheden eens nalopen.

Het begon met een korting van een miljard op het gemeentefonds omdat het kabinet had verzonnen dat gemeenten beter konden opschalen tot minimaal 100.000+ inwoners. Dat plan is van de baan, maar de ‘financiële prikkel’ is gebleven.

Er komt een herijking van het gemeentefonds aan - invoering uitgesteld tot na de Tweede Kamerverkiezingen - die deze ‘financiële prikkel’ onverkort voortzet. Er gaat meer geld naar grote gemeenten, ten koste van kleinere gemeenten. Je zou er een agenda achter kunnen vermoeden.

Het sociaal domein is een bekende. Overdracht van taken met open einde aan gemeenten en gelijk maar een ‘efficiencykorting' eroverheen. Terwijl van tevoren volstrekt onduidelijk was wat de taak precies inhield of wat hij eigenlijk kostte. De weeffout hier is dat de kosten voor zorg elk jaar stijgen maar we van gemeenten verwachten dat ze het elk jaar voor mínder doen.

Onderuitputting bij de rijksoverheid: als het rijk meer begroot uit te geven dan het daadwerkelijk uitgeeft, leidt dat lopende het jaar tot kortingen op het gemeentefonds - waardoor er lokaal bezuinigd moet worden.

En daar komt de coronacrisis nog overheen. Gemeenten maken extra kosten om kwetsbare groepen inwoners uit de wind te houden en lopen inkomsten mis uit parkeerheffingen en toeristenbelasting. De veiligheidsregio’s en de GGD’en draaien op topsnelheid en die rekening komt ook nog. Het rijk geeft nu veel meer uit maar gemeenten gaan niet mee ‘trap op’. Aangezien de rekening ergens betaald moet worden, komen er op rijksniveau met zekerheid bezuinigingen aan. Dan gaan gemeenten wel mee ‘trap af’.

Omdat het kabinet in zijn nadagen zit, zal de neiging in Den Haag zijn om echte oplossingen voor dit ontnuchterende lijstje uit te stellen tot na de verkiezingen. Maar een nieuw kabinet zal er niet voor de zomer van 2021 zijn, waarmee dus ook spannend wordt of er echte keuzes in de rijksbegroting van 2022 zullen zitten. Ondertussen bezuinigen de gemeenten bibliotheken, sportvelden, theaters en de bijzondere bijstand weg. En lopen de wachtlijsten voor jeugdhulp op.

Alle goede initiatieven van individuele raadsleden (Enschede), wethouders (Renkum), de wethoudersvereniging en de VNG ten spijt - het is niet genoeg. Het wordt echt tijd voor gecoördineerde actie door álle raadsleden en collegeleden. Stalk de kamerleden van je eigen partij in aanloop naar het algemeen overleg met de minister op 2 juli. Zoek de verkiezingsprogrammacommissie van de politieke partijen op. Stuur een rekening voor gemaakte meerkosten in de jeugdhulp en leg beslag op rijkseigendom als die niet worden betaald. Bel Jan van Zanen en Leonard Geluk bij de VNG plat - genoeg met beleefd achter gesloten deuren onderhandelen! Zichtbare belangenbehartiging met een transparante agenda is nodig. Deze heren kunnen dat. Gemeenten kunnen niet nog twee jaar op dichtgereefd zeil en een zeeanker de beukende golven en de huilende wind doorstaan. Dat gaat namelijk ten koste van talloze onschatbare stukjes beschaving op lokaal niveau. Alle hens aan dek!

Michiel van der Eng
Lees hier alle columns van Michiel van der Eng