Overheden, benut je inkoopkracht voor de duurzame transitie

Overheden kopen elk jaar voor ruim 100 miljard euro aan producten en diensten in bij bedrijven. Inkoop op deze schaal beïnvloedt de markt en maatschappij aanzienlijk. Helaas blijft deze potentie grotendeels onbenut.

Sociaal en duurzaam inkopen is nog geen staand beleid bij de overheden. Waarom kiezen ze niet standaard voor bedrijven die duurzame en sociale innovatie vooropstellen? Deze manier van marktontwikkeling stimuleren is efficiënter dan andere vormen van overheidsingrijpen. En duurzame bedrijven vragen zelf ook om stimulerende voorwaarden. Laat overheden hun enorme inkoopkracht inzetten als hefboom voor duurzame en sociale innovatie. Neem medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst, koop in bij cateraars die werken met duurzaam en regionaal geproduceerd voedsel, en kies voor bouwbedrijven die zo veel mogelijk gerecyclede materialen gebruiken.

Duurzaam en sociaal als standaard in het publieke inkoopbeleid. Dat is waar wij voor pleiten. Helaas is hier de afgelopen jaren te weinig vooruitgang op geboekt. Nog te vaak is duurzaamheid een klein element van het inkoopproces, of is er helemaal geen aandacht voor.

Waarom blijft duurzame inkoop achter op de ambitie? Het is bekend dat de directe kosten van duurzame uitgaven zwaarder wegen dan de maatschappelijke baten – en daarmee financiële besparingen – op de lange termijn. Die financiële baten zijn niet direct zichtbaar, of komen toe aan een andere beleidsafdeling of bestuursniveau. Denk aan een infrastructuurproject dat kans biedt aan mensen met een kwetsbare arbeidspositie. De ‘winst’ ligt bij de afdeling sociale zaken van de gemeente of bij het UWV, en is niet direct terug te leiden voor de opdrachtgever van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Bovendien blijft duurzaam inkopen iets vrijblijvends. Talloze manifesten en handreikingen hebben een inhoudelijk goede lijn, maar blijven hangen op de individuele wil van beleidsmakers en inkopers.

Publieke inkoop is een middel om het bedrijfsleven richting te geven. Voor blijvende verandering werkt een wettelijke stok achter de deur vaak het beste – kijk maar naar de aanbestedingsmethode Beste Prijs-Kwaliteitverhouding (BPKV), dat pas gemeengoed werd nadat het als norm in een wet was verankerd. En dus is het zaak om op korte termijn duidelijke en meetbare beleidsdoelen te stellen. Met als uitgangspunt het “opnemen van duurzame en sociale criteria, tenzij…”, waarbij de inkoper dient uit te leggen als dit niet mogelijk is. Transparantie en verantwoording over het inkoopproces zijn hierbij cruciaal.

Opdrachtgevers en beleidsmakers zijn nu aan zet. Laten we niet vergeten dat de echte kosten van inactiviteit en het vasthouden aan oude gewoonten op lange termijn veel hoger zijn. Het is tijd dat overheden hun verantwoordelijkheid nemen en met hun inkoopbeleid een duurzame, circulaire en inclusieve toekomst veilig stellen. 

Pieter van den Herik werkt bij MVO Nederland

Lizan Molmans is algemeen directeur bij Nevi, een kennisnetwerk voor inkoop, contract- en supply management

Stefan Panhuijsen is bestuursvoorzitter en algemeen directeur bij Social Enterprise NL.