Onderzoek naar verliezen op grondexploitatie

Bij monde van directieraadslid Kees Jan de Vet zegt de VNG niet geschrokken te zijn over de recent bekend geworden grote grondexploitatietekorten over 2009. Die verliezen voorzag de koepelorganisatie al in maart, op basis van een onderzoek van het Coelo. Dat Groningse onderzoeksinstituut was door de VNG begin dit jaar gevraagd onderzoek te doen naar de gevolgen van de economische crisis. Veel gemeenten gaven toen tegenvallende inkomsten uit grondexploitatie als oorzaak van de financiële strop. ‘De tendens is duidelijk’, zegt hij.

De Vet wijt een groot deel van de problemen aan de terugval in de woningbouw. In 2008 werd vaak nog winst gemaakt, maar door de crisis zijn de gemeentelijke baten van grondexploitatie afgenomen, terwijl de lasten nagenoeg gelijk blijven. Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven namen over vorig jaar een verlies van respectievelijk 70, 132, 48 en 14 miljoen euro.

Motor

De Vet is bang voor lege kassen bij veel grondbedrijven. ‘De forse verliezen zijn afgeboekt op de reserves die grondbedrijven hebben. Dat kan één keer, misschien 2 jaar. Maar dan houdt het op. Het gevaar van lege kassen is dat de ontwikkeling van nieuwe plannen stokt. Het systeem is zo ingericht, dat de opbrengst van het ene plan, wordt gebruikt voor de financiering van het volgende plan. In die zin zijn gemeentelijke grondbedrijven de motor van de ruimtelijke plannen in ons land. Wat we moeten voorkomen, dat het op dat terrein dood tij wordt. Dat is slecht voor de economie. Dat we vitale, gezonde grondbedrijven hebben, is dus ook een zaak van het Rijk’, zegt De Vet.

Hij neemt deze aanloop om het Rijk – meer in het bijzonder het ministerie van VROM – te betrekken bij de gerezen problematiek. ‘De tijd dat grondbedrijven de melkkoe van de gemeenten waren, ligt ver achter ons. Wel zijn gemeentelijke ambities op ruimtelijk ontwikkelingsgebied vaak afgestemd op de financiële mogelijkheden van de grondbedrijven. Veel grondbedrijven lijden nu verlies. Ze hebben te maken met teruglopende inkomsten uit lopende plannen, lager uitvallende inkomsten uit nieuwe plannen en uitgestelde projecten. Een representatief onderzoek, waarbij we ook het Rijk willen betrekken, moet duidelijk maken hoe structureel slecht hun financiële positie is. Daarna moeten we verdere plannen maken’, zegt hij.

Kabinet

De Vet wil nog niet vooruitlopen op het idee voor een speciaal, mede door het Rijk gevuld noodfonds, maar hij sluit zo’n oplossing op voorhand niet uit. ‘Ik ben niet alleen bang voor dood tij op het gebied van nieuwe ruimtelijke plannen, maar we moeten ook niet in de situatie terechtkomen dat de gaten moeten worden gestopt met geld uit de algemene middelen. Dat is voor andere zaken’, zegt De Vet.

Het onderzoek moet in de zomermaanden klaar zijn. ‘Voor een nieuw bestuurlijk akkoord, dat we als gemeenten altijd sluiten met een nieuw kabinet, moeten we scherp hebben hoe structureel de problemen zijn en hoe we uit de crisis denken te komen’, zegt hij. Het in de toekomst in mindering brengen van inkomsten uit bouwgrondexploitatie op de algemene uitkering zoals Den Haag overweegt, wijst de VNG-topman af. ‘Daar zit de veronderstelling in dat je middelen kunt halen uit de grondexploitatie. Maar een grondbedrijf is geen financieringsbron voor de gemeente.’

Terugval woningproductie
De productie van woningen is volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in het eerste kwartaal van dit jaar sterk teruggelopen. Het aantal opgeleverde woningen lag ruim 44 procent lager dan in dezelfde periode van vorig jaar. In het eerste kwartaal kwamen 7.280 woningen gereed, bijna 6.000 minder dan in het eerste kwartaal van 2009. Het aantal woningen waarvoor een bouwvergunning werd verleend, lag in het eerste kwartaal 32 procent lager dan een jaar eerder. Er werd voor 10.843 woningen een bouwvergunning verleend in het eerste kwartaal. Alleen in Overijssel werden meer woningen opgeleverd. In Groningen was de daling van het aantal gereedgemelde woningen met 72 procent het grootst. In aantallen was de afname het sterkst in Noord-Holland, waar ruim 1.300 minder woningen werden opgeleverd.