New kids on the block

Kleine accountantskantoren vullen gaten die big four laat vallen

‘Een gekkenhuis’, zegt Marfred de Leeuw aan de telefoon. ‘Kom maar langs, dan vertel ik wat er aan de hand is.’ Een paar dagen later zet de directeur- eigenaar van Vallei Accountants samen met partner Adrie-Jan de Korte in zijn werkkamer in Woudenberg uiteen wat hij met dat gekkenhuis bedoelt. ‘Een half jaar geleden hoorde ik tijdens een barbecue van Adrie-Jan dat een aantal gemeenten moeite had om een accountant te vinden en dat de grotere kantoren zich aan het terugtrekken waren. Op aanbestedingen kwamen soms geen inschrijvingen binnen of alleen vanuit kleinere kantoren. “Niks voor jou die gemeentemarkt?”, vroeg Adrie-Jan toen. Daar ben ik over gaan denken en nu, nog geen half jaar later, zijn we aan de slag in vijf gemeenten.’ In zijn stem klinkt nog ongeloof door.

Naast hem zit plaatsgenoot Adrie-Jan de Korte rustig te grijnzen. Hij zat toen het gerucht zich verspreidde bij een gemeente dicht bij de bron, zo niet er bovenop. ‘Bij meerdere gemeenten waarmee ik contact had, signaleerde ik weinig interesse vanuit de accountantskantoren om in te schrijven.’ Het gold bijvoorbeeld voor de Groningse gemeenten: Bedum, De Marne en Winsum. Deloitte zei in de zomer per direct het lopende contract op. Buurgemeente Eemsmond zag zich voor een soortgelijke uitdaging gesteld, toen PwC het aflopende contract niet wilde verlengen. Wethouder Theo Berends van Eemsmond klaagde in november publiekelijk dat hij niemand kon vinden ‘die de klus wil klaren’ om de jaarrekening te controleren. Voor veel accountants zou het te veel werk zijn, vanwege de zorgtaken die de gemeenten er sinds 2015 van het rijk bij hebben gekregen.

Personeelstekort
In december meldde Accountancy Nieuws dat Deloitte zich helemaal terugtrok uit de kleinere gemeenten. Branchegenoot Baker Tilly Berk zou de klanten overnemen. Dat nieuws is door Deloitte echter nooit bevestigd. Patrick Jussen, voorzitter lokaal en midden-bestuur van Deloitte, ontkent het desgevraagd zelfs volledig. ‘We trekken ons niet terug uit alle kleinere gemeenten.’ Hij verhult niet een beetje moe te worden van alle geruchten die sinds een paar maanden de ronde doen omtrent de straaccountegie van zijn bedrijf. Dat die koers is bijgesteld, klopt volgens hem wel. ‘We richten ons meer op middelgrote en grote gemeenten. Maar ik doe bijvoorbeeld als accountant naast Kerkrade en Maastricht ook nog steeds Nuth. Wat we hebben gedaan, is in een aantal gemeenten waar de contracten afliepen, niet meer in te schrijven op de nieuwe aanbesteding. In een aantal gemeenten hebben we bovendien geen gebruik gemaakt van een optie tot verlenging van het contract. En ja, bij enkele gemeenten hebben we het contract beëindigd’, zegt hij.

De reden voor dit meer selectieve beleid is in hoofdzaak gelegen in de toename van de hoeveelheid werk om de kwaliteit van alle dossiers op het vereiste niveau te hebben, het extra werk als gevolg van de invoering van de drie decentralisaties en het personeelstekort waarmee Deloitte kampt. Dat geldt evenzeer voor andere kantoren. De strijd om ‘handjes’ is enorm. Er zouden inmiddels duizenden vacatures zijn. ‘Een van de gevolgen is dat we door deze situatie een hoge werkdruk kenden’, zegt Jussen. Er is meer vraag naar accountants en de arbeidsmarkt is krap. ‘Dat gaat nu knellen.’

Complexe klanten
Tegelijkertijd zijn, mede onder druk van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), twee jaar geleden de kwaliteitseisen voor de accountants zwaarder. Op het niet nakomen daarvan zijn forse boetes gesteld. Dat vraagt om extra uren inzet van de accountant. Daarmee werden gemeenten voor accountantskantoren uiterst complexe klanten. Vorig jaar, waarin werd gerapporteerd over het eerste decentralisatiejaar 2015, was het bovendien erg lang wachten op de benodigde gegevens van onder andere de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Waar de accountantsverklaring uiterlijk 15 juli bij de provinciale toezichthouder moest liggen, was in veel gemeenten op 1 juli de informatie nog niet voorhanden. Extra druk geeft ten slotte ook de verplichte accountantswissel bij grote beursgenoteerde bedrijven. Die combinatie van factoren maakt het volgens Jussen voor Deloitte steeds moeilijker om overal de gevraagde kwaliteit en professionaliteit te garanderen. Dat te allen tijde kunnen waarmaken is, zo zegt hij, basisvoorwaarde nummer één.

Met dat als belangrijk uitgangspunt – ‘uiteraard speelt normaal ondernemersperspectief in een aantrekkende markt ook een rol’ – is vervolgens bij het Big Four-kantoor kritischer gekeken naar de klandizie. Hoe meer up-to-date de bedrijfsvoering en de financiële functie, des te hogere ogen een klant volgens Jussen gooit. En niet onbelangrijk, ook de grootte van een gemeente doet ertoe. Bij die selectie is bij Deloitte een aantal gemeentelijke klanten afgevallen. Die konden op zoek naar een nieuwe accountant. De terugtrekkende beweging van de grotere accountantskantoren uit de vooral kleinere gemeenten haalde vorig jaar regelmatig de media. Toen de alarmerende berichten zich opstapelden, trok Marfred de Leeuw de stoute schoenen en benaderde de zoekende gemeenten voor een kennismakingsgesprek met het regionale kantoor uit Woudenberg.

Als eerste besloot de gemeente Tiel de stap te wagen, nadat Deloitte had aangegeven de controle voor de jaarrekening over 2016 niet meer te willen uitvoeren. Tussen gemeente en accountant was het tot een heuse clash gekomen bij de controle van de stukken over 2015. Dat verliep zo moeizaam en traag, dat de gemeente dreigde een kort geding aan te spannen tegen Deloitte opdat de accountant alles uit de kast zou halen uiterlijk 30 september de gewenste accountantsverklaring op te leveren, met welk oordeel dan ook. Dat kort geding kwam er uiteindelijk niet, omdat de accountant garandeerde voor de deadline klaar te zijn. Dat lukte ook, maar het betekende tegelijkertijd wel het einde van de relatie. Deloitte liet de gemeente weten dat door de verzwaarde eisen aan de controle en capaciteitsproblemen het kantoor zijn contract niet wilde uitdienen.

Deloitte stelde Tiel voor over te stappen naar Baker Tilly Berk, maar de gemeente koos dus Vallei Accountants als nieuwe partner voor in elk geval de controle van de jaarrekening over 2016. Snel daarna haalde De Leeuw de vier Groningse gemeenten als klant binnen. Tot en met 2019, wanneer de gemeenten met elkaar fuseren, gaat zijn kantoor er de boeken controleren.

Marktaandeel
Een gewaagde stap voor beide partijen, want tot dan toe had het relatief kleine kantoor uit Woudenberg met zes accountants en zo’n twintig accountants in opleiding nog geen klanten in gemeenteland. ‘We hebben sinds kort Adrie- Jan’, zegt Marfred de Leeuw. Hij heeft een vracht aan ervaring in het publieke domein, met name opgedaan bij gemeenten, zowel als accountant, als concerncontroller en griffier. En hij is – net als De Leeuw zelf – registeraccountant. Waar De Korte een verleden heeft als manager bij Deloitte, heeft De Leeuw dat bij EY. De Leeuw benadrukt dat in zijn team ‘verschillende accountants’ ervaring hebben met het controleren van gemeenten.

Bijkomend voordeel is volgens hem dat Vallei Accountants voor de geldende tarieven meer inzet en uren kan leveren dan de Big Four-partijen. Die worden volgens De Korte onder meer gestoken in ‘het helpen van gemeenten om de zaken zelf op orde te krijgen’. Bang dat er uit relatieve onervarenheid iets misgaat bij reviews is hij desgevraagd niet. ‘Voor ons gelden dezelfde regels als voor de grote jongens. Wij gaan ons werk gewoon goed doen.’

Het streven is met de nieuwe Public-tak uiteindelijk een marktaandeel van 10 procent te halen. ‘Wij willen gefaseerd groeien naar zo’n 35 gemeenten’, aldus eigenaar De Leeuw. Voorlopig wordt niet gemikt op de hele grote gemeenten. ‘Eerst maar eens laten zien wat we waard zijn. Een start met vijf kleinere gemeenten is wat dat betreft een mooie opstap.’

Verschuiving
Uit recent onderzoek van BMC in opdracht van Binnenlandse Zaken blijkt dat in 2015 nog 70 procent van de gemeenten de jaarrekening liet controleren door een van de ‘Big Four’- accountants, te weten Deloitte, EY of PwC (KPMG was volgens de onderzoekers al enkele jaren niet meer actief als controlerend accountant in de gemeentemarkt). Bij de gemeenten met meer dan 50.000 inwoners lag dat percentage zelfs op 82 procent of hoger. Die markt is fors aan het schuiven.

Weinig ‘goede’ jaarrekeningen over 2016 verwacht
De helft van de gemeentelijke jaarrekeningen over 2015 mist een goedkeurende verklaring van de accountant. De verwachting is dat een aantal gemeenten door de tijdrovende verantwoording 2015 te laat verbetering kon inzetten om over 2016 wel een goedkeurende verklaring te verkrijgen.

Die voorspelling doen de onderzoekers van BMC in het eindrapport over de controleverklaringen en -bevindingen van de accountants over het jaar 2015. Op verzoek van Binnenlandse Zaken trekken ze ook lessen voor 2016. Een aantal van de onderzochte gemeenten verwacht volgens de onderzoekers komend jaar de verantwoordingsinformatie wel tijdig – dat wil zeggen voor 15 juli 2017 – te kunnen aanleveren. Ook verwachten zij een goedkeurende verklaring. Andere gemeenten zijn daarentegen somberder. ‘Het is nog onzeker of het lukt om over 2016 wel tijdig de verantwoordingsinformatie aan te leveren. Het betreft niet alleen voor gemeenten een leertraject, maar voor alle betrokkenen zoals zorgaanbieders, de SVB, de accountants en de betrokken ministeries’, stellen de onderzoekers.

Het zal volgens minister Plasterk van Binnenlandse Zaken waarschijnlijk ‘nog enkele jaren’ duren voordat zowel gemeenten als zorgaanbieders hun interne werkprocessen op orde hebben. Het is volgens hem van belang dat accountants en gemeenten voor het verslagjaar 2016 een meer realistische planning maken, gericht op aanlevering van de jaarstukken met controleverklaring door de gemeente bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op uiterlijk 15 juli 2017, waarbij de afhankelijkheid van derden en verwachtingen over de oplevering van de controleverklaring helder moeten zijn bij zowel gemeenten als accountants.

Het betreft dan met name de groep van 70 gemeenten die in de periode tussen 15 augustus en 30 september 2016 nog hard moesten werken om te kunnen komen tot een vaststelling van de jaarstukken. Daarnaast richt de minister zich op de gemeenten met een oordeelonthouding. Die gemeenten moeten, samen met hun accountant, een verbeterplan opstellen. Plasterk verwacht niet dat het verbeterplan er meteen toe leidt dat alle gemeenten over een goedkeurende verklaring bij de jaarrekening 2016 zullen kunnen beschikken. ‘Hiervoor is de complexiteit van de keten te groot. Binnen enkele jaren zal de afstemming voor wat betreft de financiële verantwoording binnen de keten echter dusdanig moeten zijn, dat een goedkeurende controleverklaring voor iedere gemeente weer tot de mogelijkheden behoort.’