Minder bouwplannen, minder inkomsten

Vooral in de vergunningaanvragen voor bouwprojecten boven één ton zit fors de klad, blijkt uit een rondgang van Binnenlands Bestuur. Dat betekent voor gemeenten een flinke daling van de legesinkomsten. De ‘lichte’ bouwaanvragen die nog wel gewoon worden ingediend, brengen aanzienlijk minder geld in het laatje dan de teruggelopen aanvragen voor grote woningbouwprojecten en kantorencomplexen.

 

Voorbeelden zijn er inmiddels legio. Zo verwacht Lichtenvoorde dit jaar drie ton minder aan bouwleges dan in ‘gewone’ jaren. Woerden, de meest gemiddelde gemeente van Nederland, verwacht dit jaar 240.000 euro minder. Sittard-Geleen heeft de dalende inkomsten nog niet in euro’s uitgerekend, maar weet wel dat het aantal bouwvergunningaanvragen in de eerste helft van het jaar met liefst dertig procent is teruglopen. Coördinator vergunningenbeleid Nicole Ploemen spreekt van een ‘dramatische’ daling met name van de grotere bouwplannen. ‘Daarbij hoort de kanttekening dat 2007 en vooral 2008 topjaren waren’, zegt ze.

 

In Enschede zette de daling in de bouwaanvragen vorig jaar al in. Vanaf januari 2008 ging het volgens Marcel Snellenburg, afdelingshoofd vergunningen, gestaag naar beneden. ‘Dit jaar zet dat door, vooral wat betreft de grotere aanvragen. Over het geheel genomen is het tientallen procenten minder’, zegt hij. In Haarlem daalde het aantal bouwaanvragen blijkens de recessiemonitor van 777 in 2008 naar 574 in 2009 – beide cijfers hebben betrekking op het eerste half jaar. Opvallend is dat de totale bouwsom de eerste helft van dit jaar zestien miljoen euro hoger ligt dan over dezelfde periode in 2008. Minder bouwaanvragen, maar grotere projecten: daarmee vormt Haarlem een uitzondering op de algehele trend.

 

Waar in Sittard de grote bouwaanvragen uitblijven, blijven de ‘lichte’ aanvragen voor dakkapellen en schuurtjes redelijk op peil. Volgens Fons Gullikers, secretaris van de welstandscommissie Sittard-Geleen, is sprake van een verschuiving van grote naar kleine bouwplannen. ‘Het aantal grote bouwplannen neemt met zeker dertig procent af, terwijl kleinere plannen toenemen. In de vijftien jaar dat ik dit werk doe, heb ik nog niet meegemaakt dat zoveel mensen een pas op de plaats maken. Door de crisis pakken mensen blijkbaar alleen projecten aan die ze kunnen overzien.’

 

De trend van groot naar klein is in meer gemeenten waar te nemen. In Berkelland kiezen de particulieren volgens de gemeente ook eerder voor het verbouwen van een huis dan voor het verhuizen. In Zwijndrecht idem dito. Omdat met name de grote bouwaanvragen bijdragen aan de legesinkomsten, houdt de gemeente rekening met een vermindering van de bouwleges met twintig procent. Bijkomend nadeel is dat de kleine bouwplannen minder inkomsten opleveren, maar relatief gezien veel tijd kosten.

 

Drastisch

 

De lokale en provinciale welstandsorganisaties ondervinden net als de gemeenten de gevolgen van de mindere bouwactiviteiten. Zij worden namelijk in de regel gefinancierd uit de leges. De inkomsten gaan drastisch omlaag, constateert teamleider Harriët Verheyen van Het Oversticht, de welstandsorganisatie voor Overijssel en Flevoland. ‘Qua plannen is het vijfentwintig procent minder, qua inkomsten zelfs dertig procent. In die particuliere verbouwingen zitten wel veel uren, maar weinig inkomsten’, zegt Verheyen.

 

Iets zuidelijker, bij het Gelders Genootschap, vallen soortgelijke geluiden op te tekenen. ‘In het eerste halfjaar 2008 kregen we 9400 aanvragen, het afgelopen half jaar 7400 aanvragen’, zegt secretaris Kees van Es van het Genootschap dat op het gebied van welstand de advisering doet voor zo’n vijftig gemeenten. En net als elders in het land: minder grote en meer kleine bouwplannen. ‘Triest en treurig, maar de bouw staat dus niet helemaal stil, zoals in Spanje’, zegt Van Es.

 

In Zeeland en Zuid-Holland is het niet veel anders. De forse afname van grote bouwplannen betekent niet alleen voor de diverse gemeenten een inkomstendaling, maar ook voor de stichting Dorp, Stad & Land, de onafhankelijke organisatie die gemeenten in beide provincies van welstandsadvies voorziet. De teller staat op min twintig procent, vertelt regiosecretaris Martijn Oosterhuis. ‘De bouw van vakantiehuizen gaat gewoon door, maar plannen waar projectontwikkelaars bij zijn betrokken, zijn stilgevallen.’

 

Gevolgen

 

Het terugvallen van de legesinkomsten heeft uiteraard gevolgen voor de gemeenten en de welstandsclubs. Met de legesgelden worden immers de kosten van de organisatie gedekt. De gemeente Enschede heeft vier à vijf fte aan externe inhuur geschrapt ten opzichte van het topjaar 2007. ‘Daaruit blijkt dat het nog zo verkeerd niet is om een flexibele schil te hebben’, zegt afdelingshoofd Marcel Snellenburg. Het werk wordt nu gedaan door de vaste formatie.

 

Ook in Sittard-Geleen is er voor het eigen personeel nog voldoende werk. ‘Omdat we in de voorgaande topjaren heel veel werk hadden, huurden we personeel extern in. De vraag was zo groot, dat we moeite hadden om externe krachten te krijgen. Dat is veranderd. Als we nu een aanvraag doen, kunnen we de volgende dag kiezen uit drie of vier geschikte mensen. Bovendien valt over de prijs ook nog te onderhandelen. Wat dat betreft is het een stuk leuker nu. Vanwege de teruglopende bouwactiviteiten, hebben we de externe inhuur inmiddels teruggebracht naar een halve fte’, zegt coördinator Ploemen.

 

De welstandscommissie van de Limburgse gemeente is volgens secretaris Gullikers de boel anders gaan organiseren. Zo wordt er minder vergaderd. ‘Je gaat niet met de hele commissie naar een dakkapel kijken. We kijken er met zijn tweeën naar, waarna het als hamerstuk in de plenaire vergadering komt. Verder proberen we onze activiteiten te verbreden door ook op andere terreinen adviezen te geven, zoals over ruimtelijke plannen en reclamebeleid’, zegt Gullikers.

 

Bij de stichting Dorp, Stad & Land Zeeland/Zuid-Holland is volgens Oosterhuis een efficiencyslag in de veertig mensen tellende organisatie doorgevoerd. Harriët Verheyen, zijn collega in Overijssel/Flevoland, spreekt ook van efficiënter werken, het niet invullen van vacatures, een herschikking van taken en ‘het verbreden van het adviesterrein om te proberen de terugval te nivelleren’.

 

Toekomst

 

Een doorkijkje naar volgend jaar is volgens velen op dit moment moeilijk te geven. ‘De één zegt, de klap valt na de bouwvak, de ander zegt het trekt weer aan’, constateert Verheyen van Het Oversticht. Sandra Korthuis, directielid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, behoort tot de eerste categorie. ‘Ik zie dat projectontwikkelaars nog steeds van hun gronden af willen en die bij gemeenten aanbieden’, zegt ze. Zo lang de gronduitgifte niet aantrekt, betekent het volgens haar dat het eerder 2011 dan 2010 wordt eer de bouwsector de dip te boven komt.

 

Martijn Oosterhuis van stichting Dorp, Stad & Land ziet echter de eerste tekenen van herstel. De terugloop van het aantal bouwplannen is minder fors dan aanvankelijk verwacht. ‘In de maanden januari en februari was er niemand die iets indiende, waarschijnlijk uit een soort schrikreactie op de crisis. De laatste maanden is er in elk geval wat Zeeland betreft de gang weer in gekomen’, zegt hij. Nicole Ploemen van Sittard-Geleen, is ook positief gestemd: ‘De maand juli is opeens weer gelijk aan die van vorig jaar. Het trekt dus weer aan. De stijgende lijn zit er al weer in.’

 

Hogere bouwleges of hogere belasting

 

Door de teruglopende legesinkomsten moeten er pijnlijke keuzes worden gemaakt in de gemeentebegroting voor 2010. Voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) staat dat vast. ‘In financiële zin ontstaan er bij gemeenten door minder bouwaanvragen gaten in de dekking van de apparaatskosten. Geld daarvoor zal uit de lengte of de breedte moeten komen’, zegt VNG-directielid Sandra Korthuis.

 

De bouwsector vreest voor een verhoging van de gemeenteleges, met name omdat ook nog eens de opbrengsten uit grondverkopen tegenvallen. Korthuis schat in dat gemeenten soms wel tien procent van de begroting zullen moeten ombuigen om het huishoudboekje sluitend te houden. ‘Gemeenten kunnen de tegenvallende legesinkomsten opvangen door verhoging van de ozb-tarieven, verhoging van de bouwleges of door te bezuinigingen’, zegt de oud-wethouder financiën. Ze neemt aan dat bezuinigingsmaatregelen als het stoppen met de inzet van tijdelijk personeel in veel gevallen al zijn genomen.

 

Complicerende factor is dat als gevolg van de invoering van de omgevingsvergunning (Wet wabo) per 1 januari 2010 voor een fors aantal vergunningen geen leges meer kunnen worden geheven. ‘De vraag voor gemeenten is dus: leg ik de volledige last bij degene die een vergunning aanvraagt of verhoog ik de ozb, waardoor je de kosten uitsmeert over iedereen, of zoek ik het in extra bezuinigingen, waardoor mogelijk weer andere groepen worden getroffen. Het is aan de afzonderlijke gemeenten om te bepalen hoe ze de tegenvallende legesinkomsten op gaan opvangen’, aldus Korthuis. ‘Lastig zal het zijn, al was het alleen maar omdat veel bestuurders voor het eerst worden geconfronteerd met ombuigingen van een dergelijke omvang.’

 

In Enschede wordt al nagedacht over een aanpassing van de legestarieven. Volgens afdelingshoofd vergunningen Marcel Snellenburg is het in elk geval in studie, onder meer omdat de leges voor het ‘lichte’ segment op dit moment niet kostendekkend zijn. Nu er relatief gezien meer aanvragen in die categorie komen, gaat dat steeds meer wringen. ‘De politiek zal daar een keuze in moeten maken’, aldus Snellenburg.