Hoogleraar: 'Voer huurdersdeel ozb opnieuw in'

Als gemeenten via inning van eigen belastingen meer te zeggen krijgen over het niveau van plaatselijke voorzieningen, zal dat de lokale democratie verstevigen. Dat zegt Arjen Schep, bijzonder hoogleraar Heffingen van lokale overheden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Bij eigen belastingen denkt Schep aan herinvoering van het in 2005 afgeschafte huurdersdeel van de onroerendezaakbelasting (ozb) en aan een ingezetenenheffing ofwel ‘inwonersbelasting’. Beide heffingen moeten vrij besteedbaar zijn. Voor burgers zijn ze herkenbaar als gemeentelijke belasting, omdat er een relatie is met het gemeentelijk grondgebied en met het profijt dat inwoners hebben van gemeentelijke voorzieningen. Door de brede grondslag kunnen volgens de hoogleraar de tarieven relatief beperkt blijven, met daarbij relatief lage uitvoeringskosten.

Democratische functie

Het gemeentelijke belastinggebied is nu te klein om de daaraan toegeschreven democratische functie te vervullen, vindt Schep. Over een groot deel van de taken die een gemeente uitvoert, heeft de gemeenteraad niks te zeggen.

Voor hun inkomsten zijn gemeenten sterk afhankelijk van het rijk (60 procent). Gemiddeld komt slechts 17 procent van de inkomsten uit lokale belastingheffing. Worden rioolheffing en afvalstoffenheffing afgetrokken, dan omvat het gemeentelijk belastinggebied nog slechts 3 procent van de totale belastingdruk. Daar tegenover staat dat 30 procent van het totaal aan overheidsuitgaven door gemeenten wordt gedaan.

Financiële onbalans

Vanwege deze grote ‘financiële onbalans’ bepleit Schep een ruimer lokaal belastinggebied. Maar dan wel gekoppeld aan de vrijheid om lokaal prioriteiten te stellen, en de mogelijkheid te kiezen voor verhoging van tarieven, zonder korting op de algemene uitkering.

Beter dan het rijk kan een lokale overheid tot een afstemming komen tussen plaatselijk gewenste voorzieningen en de daarvoor verschuldigde ‘belastingprijs’, denkt hij. ‘Meer eigen belastingen versterkt dit mechanisme en leidt dan tot een effectievere besteding van overheidsmiddelen.

Verder stelt een groter belastinggebied gemeenten in staat om tekortkomingen in de verdelingssystematiek van de rijksuitkeringen te compenseren en kunnen financiële tegenvallers makkelijker worden opgevangen.’ Nu staan gemeenten, waarvan een groot deel kampt met tekorten, met de rug tegen de muur. ‘Feitelijk komt de huidige lokale financiële autonomie er voor veel gemeenten op neer dat nog slechts kan worden bezuinigd’, constateert Schep.

Belastingschuif

Om de scheefte in financiële en bestuurlijke autonomie recht te trekken, is een uitbreiding van de eigen belastinginkomsten van gemeenten van  6 miljard euro nodig, berekende Binnenlandse Zaken. De uitkering uit het gemeentefonds van het rijk aan gemeenten kan dan met ditzelfde bedrag dalen. Burgers betalen minder loon- en inkomstenbelasting.

Maar gemeenten en hun inwoners schieten met zo’n ‘belastingschuif’ weinig op als die niet gepaard gaat met fiscale zeggenschap, redeneert de hoogleraar. ‘Sterker nog: veel gemeenten zullen dan zeggen: geef mij die uitkering maar in plaats van het zelf met veel pijn en moeite moeten heffen van belastingen. Dan is vergroting van het eigen belastinggebied slechts een sigaar uit eigen doos.’ Meer ruimte voor eigen keuzes maakt plaatselijke politiek relevanter voor zowel burgers als politici, zegt hij.

Energietransitie

Niet elke door de gemeente uit te voeren taak leent zich voor bekostiging via eigen belastingen, vindt Schep. ‘Kort gezegd is het gemeentelijk belastinggebied geschikt voor de bekostiging van taken met veel beleidsvrijheid. Ook zal het daarbij moeten gaan om taken waarvan geaccepteerd wordt dat deze per gemeente verschillend worden ingevuld.’ Hij denkt daarbij aan opgaven zoals de energietransitie, klimaataanpassingen, circulaire economie en gebiedsontwikkeling. Bij persoonsgerichte voorzieningen binnen het sociaal domein ligt volgens de hoogleraar bekostiging uit gemeentelijke belastingen niet voor de hand. De kosten van deze taken moeten gedekt blijven uit rijksuitkeringen.