‘Focus op de 10 grootste risico’s’

Elke gemeente maakt een inschatting van mogelijke financiële risico’s. Maar de risico’s van een pandemie heeft bijna niemand opgenomen in de risico-inventarisatie. Focus op de grootste risico’s, zo tippen deskundigen.

De coronacrisis brengt voor elke gemeenten kosten met zich mee. ‘Het mooiste zou zijn als we in het verleden al een inschatting hadden gemaakt van de financiële risico’s van een pandemie, zoals we ook risico-inventarisaties gemaakt hebben van het sociaal domein en van onze grond­exploitaties’, zegt Freek Verbakel, strategisch financieel adviseur van de gemeente Amersfoort en docent gemeentefinanciën bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. ‘Maar een pandemie heeft vrijwel niemand opgenomen in de risico-inventarisatie. Er dreigt een crisis die groter is dan die in de jaren dertig van de vorige eeuw. Hier kun je je nauwelijks op voorbereiden.’

Geen ervaringscijfers
‘Het is lastig om een inschatting te maken van de financiële risico’s’, vindt Ricardo Kok van Exilo, een adviesbureau voor financiën, control en bedrijfsvoering van gemeenten. ‘Dit is een situatie die voor iedereen nieuw is, dus er zijn geen ervaringscijfers.’ Dat is ook de mening van Detlev Cziesso, wethouder (GL) in Apeldoorn en lid van de VNG-commissie Financiën. ‘De consequenties zijn op dit moment niet in te schatten’, stelt hij. ‘Niemand weet wat de gevolgen van deze intelligente lockdown zijn voor horeca, winkeliers, bedrijven en daarmee voor de werkgelegenheid. We hebben de afgelopen honderd jaar geen pandemie meegemaakt.’

Alle gemeenten kampen met dezelfde vragen. Daarom organiseren Naris (ontwikkelaar van risicomanagementsoftware)  en Finolia (een trainings- en adviesbureau voor overheden op het gebied van planning, control en financieel management) tweewekelijks ‘corona-uurtjes’, gratis webinars waar gemeenteambtenaren samen risico’s in kaart brengen en kijken hoe ze die financieel kunnen doorvertalen in scenario’s.

‘Begin met een inventarisatie van de kosten die je nu maakt en die je verwacht te maken’, adviseert Verbakel. Hij vertelt dat in Amersfoort een breed samengestelde werkgroep de kosten in beeld probeert te krijgen. Ook Kok adviseert om met een brede groep mensen samen te werken. ‘Het voordeel van zo’n breed palet is ook dat de hele gemeentelijke organisatie doordrongen is van het feit dat het werk gedaan moet worden, maar dat je ook zicht op de kosten moet hebben, want je moet het verantwoorden.’

Gemeentefonds
Het grootste probleem in veel gemeenten op dit moment zijn de stijgende uitvoeringskosten voor de bijstand, dat blijkt ook uit een onderzoek van Naris en Finolia. ‘Het merendeel van de gemeenten zit er op het moment financieel niet rooskleurig bij en nu worden er veel onvoorziene kosten gemaakt.’ Dat brengt Verbakel op het volgende risico. Hij wijst erop dat ramingen van het IMF aangeven dat de Nederlandse economie dit jaar met meer dan 7 procent kan krimpen. ‘Dat betekent aan rijkszijde een forse daling van inkomsten. Dat heeft ook gevolgen voor het gemeentefonds. Dat kan gemeenten de komende jaren nog fors geld gaan kosten.’

Scenario’s
De Boer adviseert gemeenten: ‘Focus je op de tien grootste risico’s. Die zijn niet in elke gemeente hetzelfde. Is er veel toerisme? Is er een haven? Zijn er musea? Hoe zit het met jeugdhulpverlening?’ Als de risico’s in beeld gebracht zijn, kan er een inschatting gemaakt worden, bijvoorbeeld op basis van de percentages uit de scenario’s van het Centraal Planbureau (CPB), vindt
De Boer.

Kok benadrukt dat het vooral belangrijk is om te kijken naar de lokale omstandigheden. ‘Economische groei zegt natuurlijk iets over de ontwikkelingen in een gemeente, maar lokale zaken zeggen nog meer. Zijn er bijvoorbeeld probleemwijken? Veel jongeren? Stel dat we twee jaar lang een anderhalvemetersamenleving hebben. Dan heb je in de ene gemeente misschien veel meer boa’s en  handhaving nodig dan in de andere. Over de scenario’s moet je natuurlijk wel nadenken.’

Kadernota
‘In alle eerlijkheid denk ik dat je gewoon moet accepteren dat je niet alles weet’, zegt Kok.’ Cziesso: ‘Ik denk dat we eind juni, als we de kadernota presenteren aan de raad, nog steeds koffiedik kijken. We mogen blij zijn als er in de tweede helft van het jaar meer duidelijkheid is. Misschien kunnen we pas na Prinsjesdag iets meer zeggen. Wat gaat het rijk doen? Welke kosten worden vergoed?’ Verbakel: ‘Dat maakt het lastig om een goed onderbouwde begroting te maken voor de volgende jaren in de wetenschap dat je niet eens het lopende jaar kunt overzien.’

Niet te somber
Cziesso pleit voor een niet te sombere benadering. ‘Als je rekening houdt met een worst case-scenario, ga je bezuinigen, want je moet een sluitende begroting hebben. Dus dan sluit je de bibliotheek en twee zwembaden. En dan blijkt dat het wel meevalt. Als ik één tip mag geven: ga niet uit van een zwart scenario. Er is niet ergers dan voorzieningen sluiten en erachter komen dat het niet nodig was. En sluiten is makkelijk, maar opnieuw starten is duur en kost veel tijd.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 9 van deze week (gratis inlog)