Knibbelen aan de kwijtschelding

Minimabeleid onder druk

Groningen, Schiedam, Rotterdam, Hoogheemraadschap Delfland. Clustermanager van de Regionale Belasting Groep (RGB) Willem Hoogendam somde onlangs op het landelijk invorderingsoverleg van de Landelijke Vereniging Lokale Belastingen (LVLB) zomaar wat grote decentrale overheden op waar een begin is gemaakt met het versoberen van het kwijtscheldingsbeleid. De RGB heft en int de waterschapsbelastingen voor de hoogheemraadschappen van Schieland en de Krimpenerwaard en van Delfland.

Hoogheemraadschap Delfland is met ingang van dit jaar begonnen met het afbouwen van de kwijtschelding voor de zuiveringsrechten voor minima. Delfland liep door de kwijtschelding, die gold voor 54.000 huishoudens, naar schatting 15 miljoen euro mis. Het hoogheemraadschap beoogt met de afschaffing van de kwijtschelding te zorgen voor ‘meer solidariteit’. Als de minima niet betalen, moeten anderen immers meer betalen. Kwijtschelding betekent namelijk dat een deel van de huishoudens geen belastingen betaalt. De gederfde inkomsten als gevolg van kwijtschelding worden verdeeld over de overgebleven groep belastingbetalers. Die betalen dan ook een hoger bedrag naarmate de aanslag voor meer huishoudens wordt kwijtgescholden.

Door de toename van het aantal kwijtscheldingsgerechtigden – een gevolg ook van de in 2008 ingezette economische crisis – nemen de kosten van de kwijtschelding toe. Dat is van invloed op de hoogte van de belastingtarieven. ‘Vooral voor burgers met een inkomen net boven het mini mumniveau pakt dat onrechtvaardig uit’, aldus een speciale onderzoekcommissie voor de waterschappen, de Commissie Aanpassing Belastingstelsel (CAB). De club onderzoekt in opdracht van de Unie van Waterschappen of het huidige belastingstelsel van de waterschappen op termijn houdbaar is. En in hoeverre de verdeling in dat belastingstelsel wel ‘zo goed, eerlijk, rechtvaardig en logisch mogelijk is’.

Meer solidariteit
Het kwijtschelden van waterschapsbelasting blijkt voor een aantal waterschappen een probleem te worden, en dan vooral voor ‘grootstedelijke’ waterschappen zoals Delfland. Onderzoek van het Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden (Coelo) in Groningen bevestigt het beeld dat de Randstedelijke waterschappen een groter probleem hebben. In Delfland – met inliggende gemeenten als Den Haag en Zoetermeer – was in 2014 6,8 procent van de opbrengst van de waterschapsheffingen nodig om te compenseren voor inkomstenderving als gevolg van kwijtschelding. In totaal was in Nederland dat aandeel in dat jaar 3,1 procent, tegen gemiddeld 4,6 procent in de Randstadwaterschappen. In 2015 steeg het landelijke percentage zelfs verder door naar 3,6 procent (zie graphic).

Maar ook waterschappen in niet bepaald verstedelijkte gebieden als de Achterhoek hebben te maken met een flinke stijging van het aantal kwijtscheldingen. Zo zag het Waterschap Rijn en IJssel bijna een verviervoudiging van het aantal kwijtscheldingen tussen 2010 en 2014 tot een totaal van 15.600. Vorig jaar liep dat op tot 21.000 kwijtscheldingen.

Waar eerst 100 procent kwijtschelding werd verleend, wordt die her en der afgebouwd tot circa 50 procent. Dat geldt bijvoorbeeld voor de gemeente Rotterdam. In het coalitieakkoord was uitgesproken dat het percentage van de aanslag dat voor kwijtschelding in aanmerking komt in stappen tot dat percentage te verlagen. Voor 2017 stelt het college in de conceptbegroting een kwijtscheldingspercentage voor van maximaal nog 55 procent.

De verwachting is deze maatregel gepaard gaat met mogelijke verhoging van de kosten voor inning en oninbaarheid. De besparing wordt daarvoor gecorrigeerd. Voor 2017 is de verwachting dat de gemeente in circa 53.000 gevallen kwijtschelding over het belastingjaar 2017 zal verlenen.

Asociaal
Ook Arnhemmers die op een bijstandsniveau leven, moeten vanaf 2018 gaan betalen voor de afvalstoffen heffing. De gemeente Arnhem stopt over 2 jaar met het volledig kwijtschelden van deze gemeentelijke belasting. Voor een gezin betekent dat een extra uitgave van circa 112 euro per jaar. Het college van burgemeester en wethouders wil dat de gemeente vanaf 2018 54 procent in plaats van 100 procent van de gemeentelijke heffing kwijtscheldt. Dat levert Arnhem 761.000 euro op.

De Haagse PvdA-wethouder Rabin Baldewsingh heeft geen goed woord over voor verregaande versoberingsmaatregelen. ‘De gemeente is verantwoordelijk voor het schulden- en armoedebeleid voor haar inwoners. Ik vind het dan ook onbegrijpelijk en niet sociaal als gemeenten, die als geen ander zouden moeten weten wat de gevolgen van armoede en schulden zijn voor haar burgers, zouden besluiten om de kwijtschelding van de gemeentelijke heffingen af te schaffen. In plaats van een vangnet te bieden trek je dan de bodem onder de voeten van de meest kwetsbaren vandaan.’

Namens Den Haag maakte hij vorig jaar direct ernstig bezwaar tegen het ‘asociale’ besluit van hoogheemraadschap Delfland de kwijtschelding voor minima af te bouwen. Samen met andere wethouders uit de regio, maatschappelijke organisaties en studentenbonden trok hij van leer tegen het College van Dijkgraaf en Hoogheemraden van Delfland. ‘Dit mocht helaas niet baten. Delfland heeft zich niets aangetrokken van alle inspanningen van rijk en gemeenten om de koopkracht voor de laagste inkomens overeind te houden en de belastingen te verdelen naar draagkracht. Zij onttrekt zich als mede-overheidsorgaan aan deze gezamenlijke verantwoordelijkheid’, aldus Baldewsingh. ‘Dat vond én vind ik niet solidair. Delfland is echter een verkozen bestuursorgaan en is niet bij wet verplicht om kwijtschelding te verlenen. Ik kan dus geen verdere juridische stappen ondernemen.’

Doorrekening Nibud
Als gemeente spant Den Haag zich naar eigen zeggen tot het uiterste in om mensen met een laag inkomen of uitkering perspectief te bieden op scholing en werk. Er wordt geïnvesteerd in het ondersteunen van de meest kwetsbare huishoudens door bijvoorbeeld kwijtschelding van lokale lasten, ondersteuning van schoolgaande kinderen uit minimagezinnen, en maatwerk via de bijzondere bijstand. ‘Uit doorrekeningen door het Nibud blijkt dat het voor minimahuishoudens heel moeilijk is om rond te komen. Sterker nog, zonder gemeentelijke steun en kwijtschelding van lokale en waterschapsbelastingen zou een aantal huishoudtypes zelfs maandelijkse tekorten kennen om te kunnen voorzien in de basiskosten voor levensonderhoud. Vooral voor gezinnen met kinderen staan de seinen op rood’, aldus een woordvoerder van de gemeente.

Verdwijnen in gat
Vorig jaar is in de gemeente Den Haag de individuele inkomenstoeslag voor langdurige minimagezinnen met kinderen verhoogd van 600 naar 800 euro per jaar. Daarmee kunnen deze ongeveer 3.000 gezinnen dit jaar nog de aanslag van Delfland betalen van plusminus 150 euro. Vanaf volgend jaar is deze aanvulling niet meer toereikend, omdat dan de kwijtschelding volledig vervalt. De extra bijdrage via de individuele inkomenstoeslag van Den Haag verdwijnt dan volgens de PvdA-wethouder ‘in het gat dat de heffing van Delfland slaat in het huishoudboekje.’

Baldewsingh: ‘Delfland heeft aangegeven dat de meeste mensen die nog niet betaald hadden (5.000) uit Den Haag komen. Ik ben dan ook benieuwd hoe de uiteindelijk geïnde bedragen zich verhouden tot de incassokosten. Als dit uit verhouding is, heeft het op deze manier weinig zin om mensen op te zadelen met extra kosten die ze niet op kunnen brengen. Als gemeente heb ik niet de middelen om een dergelijke kwijtschelding te compenseren. ‘

Wel betaalt de gemeente Den Haag volgens hem indirect de rekening. ‘Op dit moment hebben zo’n 5.000 huishoudens uit de doelgroep hun rekening nog niet betaald. En dit jaar is de kwijtschelding pas voor de helft afgeschaft. De echte problemen komen pas volgend jaar als alleenstaanden bijna 100 euro moeten betalen en meerpersoonshuishoudens zelfs bijna 300 euro. Het is niet ondenkbaar dat er een toenemend beroep wordt gedaan op de gemeentelijke schuldhulpverlening of dat mensen het overzicht op hun financiën verliezen en budgetbeheer of beschermingsbewind moeten aanvragen waarvoor weer bijzondere bijstand wordt verstrekt. We zien nu al een toename van 2,2 miljoen euro voor beschermingsbewind ten opzichte van 2015.’