‘Inbreng gemeenten bij herstelplan ondermaats’

De Europese Commissie ziet ruimte voor verbetering voor de manier waarop nationale overheden de lokale en regionale overheden betrekken bij de nationale herstel- en veerkrachtplannen (HVP´s). Met die plannen en ongeveer 650 miljard euro aan giften en leningen, kwam de EU eerst uit de pandemie en bevecht het nu de gevolgen van Ruslands agressie. Maar de afgesproken inbreng van lokale en regionale overheden en sociale partners is ondermaats.

Weinig medebewind

Dat blijkt uit de midterm evaluatie van de herstel- en veerkrachtplannen waarmee de Europese Commissie woensdag naar buiten kwam. Nederlandse decentrale overheden klagen al jaren dat ze uitsluitend geïnformeerd zijn en dat er weinig medebewind in de plannen te vinden was.

Het kabinet Rutte IV kwam in 2022 als laatste van de 27 lidstaten met het plan, dat eerst 4,7 miljard in het laatje zou brengen en nu, dankzij geld voor RepowerEU - een plan om de afhankelijkheid van Russische energie te verminderen - 5,4 miljard bedraagt. Rutte IV wilde er vooral de eigen kabinetsprioriteiten mee financieren, terwijl Nederlandse lokale bestuurders de afgelopen jaren stelden dat ze veel beter dan de nationale overheid weten, wie bijvoorbeeld warmtepompen nodig heeft. Daar zou het geld volgens hen ook gebruikt voor kunnen worden.

Gemeenten, provincies en vakbonden klagen

Lidstaten moeten volgens de HVP-regeling hun consultaties van gemeenten rapporteren aan Brussel. Maar dat is vooral een warme uitnodiging: een sanctie staat er niet op. Meer Europese lokale en regionale overheden klaagden over een laag niveau van betrokkenheid. De Europese Commissie stelt vast dat het niveau en betrokkenheid van gemeenten, regio´s, sociale partners en NGO´s afhangt van nationale wettelijke raamwerken en significant kan verschillen tussen de lidstaten. Ook stelt de Europese Commissie vast dat lokale en regionale overheden en sociale partners klagen dat ze onvoldoende betrokken zijn bij het ontwerp, de implementatie en de monitoring van de maatregelen van het nationale herstelplannen.

Nauwe betrokkenheid gemeenten bevordert steun

Deels is de verklaring, volgens de Europese Commissie, de noodzaak voor snelheid. Maar nu we verder gaan, bevordert hun nauwe betrokkenheid steun en implementatie aan de basis, meent de Europese Commissie. Daarmee zegt de Europese Commissie dat lidstaten gemeenten en regio´s bij de implementatie moeten betrekken. 

Rob Jonkman, wethouder in Opsterland en lid van het Europees Comité van de Regio´s: ‘Bij het opstellen van de plannen zijn met uitzondering van enkele regio’s, zoals Vlaanderen, de decentrale overheden nauwelijks of niet betrokken. Bij de implementatie hoort Nederland bij de grijze middenmoot: gemeenten zijn niet betrokken bij de planvorming en wat meer bij de implementatie.’

EC blijft werken aan betere implementatie

De Europese Commissie is opgetogen over het instrument van het HVP, om investeringen te koppelen aan hervormingen. Economische modellen suggereren dat de miljarden het bruto binnenlands product in de EU tot 1,4 procent laten stijgen in 2026 vergeleken met een situatie zonder het plan. Het plan heeft verder geholpen 28 miljoen megawattuur in energieconsumptie te besparen. Het aantal huishoudens in de EU met internet steeg met 5,6 miljoen en het aantal mensen in de Unie dat beter beschermd is tegen bosbranden en overstromingen nam toe met 9 miljoen.

In totaal heeft de Europese Commissie 1150 doelstellingen uit de lidstaten onderzocht. Naast de te magere inbreng van lokale en regionale overheden ziet de Europese Commissie nog twee punten voor verbetering. Voldoende flexibiliteit in de plannen en adequate administratieve capaciteit om ze in te voeren in de lidstaten.

Verantwoording niet goed geregeld

Die capaciteit hebben de ministeries in Nederland nu al vrijgemaakt, bericht het ministerie van Financiën. Follow the Money berichtte onlangs dat Nederland een miljard dreigt mis te lopen doordat de verantwoording van projecten niet goed geregeld was. Reden: de verantwoording die Nederland zelf in Brussel afsprak, was zwaar. Met extra capaciteit op de ministeries hoopt Nederland dat het geregeld is, ons land hoopt in het voorjaar van 2024 het eerste betaalverzoek in te dienen in Brussel.