Gemeenten gaan bezuinigen op sociaal domein én wethouders

Gemeenten gaan het mes zetten in het sociaal domein en in het aantal wethouders. Onder meer door te besparen op die bestuurlijke posten proberen ze straks hun meerjarenbegroting zo goed en zo kwaad als het kan sluitend te krijgen.

Uitwerking

Dat blijkt uit een analyse van ruim honderd gemeentelijke kadernota’s door BMC. In die nota’s – ook wel perspectiefnota’s genoemd – geven gemeenten in grote lijnen aan waar in de komende begrotingen op wordt ingezet. Dit najaar komen de colleges van burgemeester en wethouders met hun uitgewerkte begrotingsvoorstellen, de eerste naar verwachting al eind deze maand.

Duidelijk is dat gemeenten geen rekening houden met een verbetering van het financieel perspectief. Het verwachte tekort in 2027 is nog bijna net zo hoog als in het najaar van 2023, zo blijkt uit de analyse: vanaf 2026 is een tekort te zien dat oploopt tot ruim1 miljard in 2027. ‘Omgerekend is dat bijna 60 euro per inwoner’, aldus de onderzoekers. Wat hen opvalt is dat het tekort in de grote gemeenten per inwoner lager uitvalt dan in de kleine en middelgrote gemeenten.

Inflatie

Wat gemeenten nekt zijn behalve de lagere vergoeding van het rijk vanaf 2026 en de hogere kosten voor het sociaal domein (jeugdzorg, toegang tot het sociaal domein en de Wmo) ook de kosten van de eigen organisatie. Die kosten stegen vorig jaar veel harder dan de inflatie. ‘Dit werkt door in de komende meerjarenbegroting. Het gevolg is dat het begrotingssaldo van de gemeenten op langere termijn niet verbetert’, aldus de BMC-analyse. Vooral in de kleinere gemeenten gaat het begrotingssaldo achteruit, terwijl het saldo in de grote gemeenten verbetert.

‘Als de voortekenen ons niet bedriegen, heeft Prinsjesdag weinig positieve verrassingen voor gemeenten in petto. Dit betekent dat gemeenten in de aanloop naar de begroting voor het verkiezingsjaar 2026 voor pijnlijke keuzes komen te staan’, voorspellen de onderzoekers.

Bezuinigingen

Een grote groep gemeenten is inmiddels bezuinigingen aan het voorbereiden of heeft al concrete maatregelen bedacht. In andere gemeenten is dat proces nog in voorbereiding. Een kwart van de bezuinigingen landt in het brede sociaal domein (inclusief samenkracht, burgerparticipatie en toegang). Opvallend is dat vooral de kleine gemeenten fors bezuinigen op het sociaal domein. Hoewel de grote gemeenten verder zijn in het proces, moeten ze een deel van de bezuinigingsopgave nog concreet toewijzen aan de beleidsterreinen.

Sociaal domein

In het sociaal domein gaat het met name om bezuinigingen op preventie (verlaging budget) en basisvoorzieningen (welzijnsinstellingen en wijkteams). Voorbeelden van bezuinigingen bij Wmo en Jeugd zijn het invoeren van een nieuw eigen bijdragebeleid voor de Wmo conform het wetsvoorstel, waarbij de grens waarop de eigen bijdrage moet worden betaald wordt verlaagd van 150 naar 120 procent van het sociaal minimum of kostenbesparing in de jeugdzorg door in te zetten op een duurzame uitvoering van de Jeugdwet, waarbij de focus ligt op onder meer minder kinderen die jeugdhulp nodig hebben of minder intensieve jeugdhulp nodig hebben (minder lang, minder zwaar).

Andere gemeenten bezuinigingen op de bijstand door het efficiënter uitvoeren van het proces of bezuinigen op onderdelen waar nog wel sprake is van beleidsvrijheid, zoals het minimabeleid. 

Onderhoud

In het ruimtelijk en fysiek domein zien de onderzoekers vooral bezuinigingen die het onderhoud van de openbare ruimte raken. Onderhoudswerkzaamheden worden gefaseerd uitgevoerd of uitgesteld. En er wordt ingeleverd op budgetten voor duurzaamheid.

Ongeveer 4 procent van de bezuinigingen komt terecht bij onderwijs, sport en cultuur. In diverse kadernota’s worden onder meer het afbouwen van subsidies aan zwemonderwijs en muziekonderwijs genoemd.

Wat de BMC-onderzoekers verder opvalt is dat enkele gemeenten ervoor kiezen in te zetten op een vermindering van het aantal wethouders, inclusief de ondersteuning voor de volgende collegeperiode. ‘We doen de aanname dat in de volgende bestuursperiode het college geen 6,2 fte wethouders zal tellen maar 5 fte’, zo meldt een middelgrote gemeente in de kadernota.

Belastingen

Aan de inkomstenkant wordt in veel gemeenten eveneens wat gedaan door een verhoging van de belastingtarieven voor de ozb, parkeren en leges voor vergunningen. ‘Als we de bezuinigingsvoorstellen onder de loep nemen, zien we geen grote fundamentele wijzigingen in het takenpakket van gemeenten. Het is vooral een tandje minder, een tandje efficiënter. De grote vraag is hoelang dit bijschaven standhoudt en of gemeenten op termijn niet een fundamentele herijking van beleid, organisatie en middelen moeten doorvoeren’, concluderen de onderzoekers tot slot.