Hausse aan gemeentelijke tekortbegrotingen op komst

Utrecht was medio september de eerste grote stad die een niet-sluitende meerjarenbegroting presenteerde. Dezer dagen regent het tekortbegrotingen van honderden andere gemeenten. Zo willen ze tegen krimp van het gemeentefonds zichtbaar maken.

Ravijnjaar

Vanaf 2026 zit de Domstad met een structureel gat in de begroting van 21 miljoen euro. Dat wil zeggen, als ze niet bezuinigt, geeft de gemeente vanaf dat jaar jaarlijks tientallen miljoenen euro’s meer uit dan waarvoor dekking is. Dat komt vooral omdat het kabinet Rutte IV vanaf 2026 3 miljard euro minder in het gemeentefonds laat vloeien. Voor verreweg de meeste gemeenten is die uitkering uit het gemeentefonds de belangrijkste inkomstenbron. Zo ook voor Utrecht: jaarlijks komt er zo’n twee miljard euro binnen, waarvan ruim een miljard uit het gemeentefonds. De korting daarop leidt in 2026 – om die reden tot ravijnjaar gedoopt – tot het gat van 21 miljoen euro. De gemeente blijft wel gewoon verantwoordelijk voor het takenpakket – zo er al geen extra taken bijkomen.

Amersfoort

Sterker nog, zegt financieel strateeg Freek Verbakel van de gemeente Amersfoort, intussen hebben gemeenten te maken met elk jaar meer inwoners die ergens moeten wonen en voorzieningen nodig hebben. ‘In ons geval komt dat neer op structureel zo’n 1,5 tot 2 miljoen euro extra en cumulatief per jaar’, legt hij uit. Voorheen kreeg de gemeente die autonome groei gecompenseerd via de groei van het gemeentefonds, maar die dekking is er voorlopig niet. Dat het huidige kabinet de geldkraan afknijpt, leidt in zijn gemeente tot een tekort van ongeveer 20 miljoen euro vanaf 2026. Dat wil zeggen, uitgaande van het huidige coalitieakkoord en de meicirculaire. ‘De eerste twee jaar, in 2024 en 2025, is onze begroting nog wel structureel sluitend. Maar in de jaren 2026 en 2027 zitten we met dat genoemde tekort, dat oploopt’, aldus Verbakel. ‘Het was wel eens eerder onduidelijk en mistig. Maar zo erg als nu heb ik het de afgelopen 25 jaar nog niet meegemaakt’, zegt hij.

Oproep

Het college van burgemeester en wethouders van Amersfoort heeft er voor gekozen de gemeenteraad nu een tekortbegroting voor te leggen. Dit conform de oproep daartoe van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De gemeentekoepel adviseerde zijn leden enkele maanden geleden om geen sluitende begroting te maken voor de jaren vanaf 2026. Die uitzonderlijke oproep – sluitende begrotingen opstellen en bij de provincies indienen is immers de standaard – was volgens het VNG-bestuur nodig, omdat de gemeentelijke financiën onvoldoende zijn voor het uitvoeren van het huidige takenpakket.

Voorzitter Saskia Bruines van de VNG-commissie Financiën zegt hoop te houden dat het rijk de bezuiniging zal intrekken. ‘We hebben onlangs overhedenoverleg gehad met het demissionaire kabinet. Steeds meer bewindslieden zien dat het er een probleem is’, aldus de Haagse wethouder van Financiën. Dat gemeenten tekortbegrotingen presenteren helpt daarbij. ‘Dat maakt ook duidelijk dat het geen fictief probleem is.’

Lobby

In Leidschendam-Voorburg volgt wethouder financiën Philip van Veller (VVD) dezelfde koers. De begroting voor 2024 is sluitend, die van 2025 volgens hem zelfs ‘meer dan sluitend’. Maar in 2026 en 2027 ‘donderen we het ravijn in met tekorten van 6 miljoen euro.’ Dat laat het college dan ook zien in de meerjarenbegroting. Hoewel hij er via het lobbycircuit alles aan doet om zijn partij ervan te doordringen dat er meer middelen richting gemeenten zullen moeten, verwacht Van Veller voorlopig geen positief nieuws uit Den Haag. Dus is hij bezig voor te sorteren op bezuinigingen in de Kadernota van volgend voorjaar. ‘Dat wil de gemeenteraad ook’, aldus Van Veller, ‘want we kunnen niet blijven rekenen op betere tijden in Den Haag. Je zult zelf ook iets moeten doen.’ Heel verstandig, vindt Bruines, die manier van vooruitkijken. ‘Je moet als wethouder financiën voorbereid zijn op dingen die je niet wil, maar misschien toch komen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 18 van deze week. (inlog)