De spagaat van overheidsmanagers

In het licht van de lopende coalitieonderhandelingen in combinatie met de grote thema’s zoals wonen en de energietransitie waar gemeenten een cruciale rol in spelen en de daarmee samenhangende financieringsconsequenties voeren gemeenten (soms ingrijpende) heroverwegingen van beleidslijnen, begrotingen en budgetten door. Maar dit gaat niet altijd zonder hort of stoot. Menig overheidsmanager bevindt zich in het doorvoeren van deze heroverwegingen regelmatig  in een spagaat tussen enerzijds de bedrijfsmatige verwachtingen en anderzijds de kenmerken van overheidsorganisaties en de politieke context. Waar moet de overheidsmanager de focus op leggen?

Het aansturen en beheersen van organisaties is vaak uiterst complex. Dit geldt zeker ook voor overheidsorganisaties, vanwege bijvoorbeeld de diversiteit van de bij de overheid betrokken belanghebbenden, allerlei weinig concrete producten en moeilijk meetbare prestaties, de mate waarin overheidsorganisaties onder invloed staan van ‘maatschappelijke opinies’ en de openbaarheid van besluitvorming en informatie. Bovendien is er voor de meeste overheidstaken geen vrije markt met concurrentie. ­­­­­

Teller op nul

En daarnaast is er natuurlijk de politieke context. Deze blijkt een heel andere te zijn dan een bedrijfsmatige context waarin omzet en winst moet worden gemaakt. In deze politieke context moeten overheidsmanagers altijd rekening houden met het feit dat voortdurend de ‘teller op nul’ kan worden gezet. Met een beleidswijziging of op een gemeenteraadsverkiezingen volgende wijziging in politieke voorkeur kan het zo zijn dat alle ontwikkelingen, heroverwegingen en bezuinigingsplannen afgeschaft of gewijzigd kunnen worden. Dat is in het bedrijfsleven ook zo, maar de politieke gevoeligheid van een overheidsmanager is iets anders dan de marktgevoeligheid van een manager uit het bedrijfsleven.

Naast de beleidsmatige afwegingen op politiek-bestuurlijk niveau, groeit de druk op de ambtelijke organisatie om de efficiëntie te vergroten en de prestaties te verbeteren. De wens om meer bedrijfsmatig te werken heeft zeker geleid tot een grotere druk in de overheidsorganisaties om prestatiegericht te werken. Naar verwachting valt er op dit gebied nog wel de nodige winst te behalen.

Veel overheidsorganisaties hebben de afgelopen jaren al een begin gemaakt met het stroomlijnen, structuren en optimaliseren van werkprocessen en met het verbeteren van planning & control. Desondanks zijn er op het gebied van de resultaatgerichte aansturing van ambtelijke organisaties in de praktijk nog werelden te winnen.

Focus op prestatiemanagement

Onderzoek in de publieke sector toont aan dat door het invoeren van prestatiemanagement, doelstellingen eerder worden behaald en er efficiënter wordt gewerkt. De actuele thema’s zoals de wooncrisis, energietransitie en  de opvang van vluchtelingen zorgen ervoor dat overheidsmanagers  meer dan ooit hun focus moeten leggen op prestatiemanagement. Het verschaft hen een systematische koppeling tussen beleid, organisatiestrategie, middelen en processen en derhalve een middel om evenwichtig te opereren in de politieke context en de complexiteit van overheidsorganisaties. 

Te vaak opereren overheidsmanagers nog op de automatische piloot. Het gaat er om bewust om te gaan met middelen en terug te gaan naar de kern van waaruit plannen dienen te worden gemaakt en uitgevoerd. Die bewustwording is essentieel omdat alleen op die manier goede keuzes kunnen worden gemaakt en de juiste prioriteiten kunnen worden gesteld.