Acute crisisopvang van Oekraïense vluchtelingen

Ruim zeven weken zijn er verstreken, sinds het begin van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. De opvang en coördinatie van Oekraïense vluchtelingen is in volle gang, want de eerste golf van minimaal 50.000 mensen zoekt in Nederland een veilige plaats om te verblijven. Wat zien Eiffelaars Fred Bruls en Sandra Bakker gebeuren in deze cruciale tijd? Hoe pakken gemeenten dit multidisciplinaire vraagstuk, met onvoorstelbare impact en urgentie, aan?

Fred is nu 2,5 jaar werkzaam bij EIFFEL als adviseur veiligheid. Hij heeft een militaire achtergrond, waardoor hij als veteraan ontzettend goed kan duiden wat deze situatie voor de vluchtelingen betekent. In zijn portefeuille heeft hij de dossiers AZC, crisisbestrijding en sinds kort dus ook Oekraïners. “Mijn specialisatie ligt bij het stuk crisismanagement, rampenbestrijding en crisisbeheersing. Complex en uitdaging, maar wel hard nodig.”

Sandra werkt nog maar een half jaartje bij EIFFEL, maar haar expertise liegt er niet om. Samen met Fred werkt zij nauw samen om de acute crisisopvang in goede banen te leiden. Zij heeft al in een vroeg stadium het voortouw genomen en door voortschrijdend inzicht aanstalten gemaakt om een kernteam Oekraïne op te zetten. “Dit kernteam zorgt ervoor dat alle informatiestromen bij elkaar komen, waardoor miscommunicaties worden voorkomen en de processen worden geoptimaliseerd.”

Van veiligheidsregio naar woonruimte in de gemeente

Vanuit veiligheidsregio’s worden de Oekraïners opgevangen en vervolgens krijgen ze een opvangplaats toegewezen binnen een bepaalde gemeente. Doordat de vluchtelingen niet allemaal rechtstreeks bij deze centrale hub terechtkomen, maakt het lastig om in te schatten om hoeveel mensen het gaat, wie er wat nodig heeft en wat de identiteit is.

Vluchtelingen uit Oekraïne komen op verschillende manieren over onze landsgrenzen. Fred vertelt: “Je hebt om te beginnen de groep mensen die direct bij de noodopvang terecht komt. Vanuit daar loopt het inmiddels vrij vlot en hebben we een bepaalde procedure, die we handhaven. Daarnaast heb je particulieren die, vanuit de goedheid van hun hart, vluchtelingen in huis nemen. Dit is natuurlijk enorm goedbedoeld, erg altruïstisch, maar dat maakt het proces al wat complexer. Tenslotte heb je nog mensen die zelf naar de grens rijden om mensen in nood op te halen. Soms gaat het om familie en vrienden, maar ook onbekenden onderdak bieden is in ons land niet vreemd. Mensen worden zelfs via Facebookgroepen opgeroepen om privé-onderkomen aan te bieden, wat vaker niet dan wel een duurzame oplossing is. Daarbij het je ook met andere verschrikkelijke zaken te maken, zoals mensenhandel. Daar krijg je geen zicht op, want het vindt plaats in het illegale circuit, maar er wordt vanuit de overheid wel campagne gevoerd, om mensen alert te maken op mogelijke signalen.”

Snel en slim inventariseren

Toen de Russen het land binnenvielen, zijn er direct grote stromen vluchtelingen de grenzen overgekomen. “Dit is een eerste golf, zoals we dat theoretisch noemen. Deze mensen zijn op zoek naar veilige oorden en daar kunnen wij aan bijdragen. Desondanks moet er enorm veel geregeld worden voor deze Oekraïners, zoals leef- en kleedgeld, maar ook nutsvoorzieningen, educatie en een werkplek. Na deze golf verwachten we ook mensen die echt in de oorlog hebben geleefd en de meest verschrikkelijke gebeurtenissen hebben meegemaakt. Dan moet je, meer dan nu, klaarstaan met de nodige psychologische begeleiding en opvang.”

Tijdens het gesprek merk je dat de professionals goed zicht hebben op de situatie, want er lijkt ze niets te ontgaan. Sandra legt uit: “Als ze bij de noodopvang terechtkomen, gaan we direct beoordelen wat er nodig is. We hebben grofweg te maken met drie grote uitdagingen: we hebben in Nederland een groot woningtekort, een personeelstekort en daarbij hebben we in de zorg ook de nodige uitdagingen.”

“Het is een gigantische logistieke situatie ook”, vult Fred aan. “Mensen met suikerziekte hebben dringend insuline nodig, kinderen moeten naar school en als er eenmaal een plek om te wonen is gevonden, vloeien daar ook weer taken uit voort. Denk aan inschrijving bij een huisartsenpost, het regelen van gas/water/elektra en dan nog veel begeleiding. Niet alleen vanwege de taalbarrière en de cultuurshock, maar ook vanwege de traumatische gebeurtenissen die de meeste hebben moeten aanschouwen. Tenslotte heeft iedereen in Nederland recht op zorg en recht op onderwijs, dus daar zal de landelijke overheid handen en voeten aan moeten geven.

Sandra vult nog aan: “Bij de intake wordt eveneens doorgevraagd naar de opgedane werkervaring, zodat ze mogelijkerwijs een bijdrage kunnen leveren aan de tekorten die er al zijn. Denk aan onderwijs, gezondheidszorg of inzetbaarheid als tolk. Het kan gemeenten heel wat tijd besparen, om dit direct aan het begin te inventariseren.”

Spanningen tussen vluchtelingen en statushouders

Je noemde net ook even kort dat er een werkplek gezocht moet worden. Mogen de Oekraïners zomaar aan het werk in Nederland? “Ja, dat kan zeker. Oekraïners komen vanuit Europa, waardoor ze zonder visum al 90 dagen in Nederland mogen verblijven. Door de oorlogssituatie is door de landelijke overheid gewerkt aan de mogelijkheid om ze sneller toestemming te geven om in Nederland te mogen werken. De mensen van burgerdiensten/burgerzaken voeren een ID-check uit, om te kijken of het echt om een vluchteling uit Oekraïne gaat.”

Sandra vult Fred feilloos aan: “Het is juist dat dit onderscheid tussen statushouders en Oekraïners en vluchtelingen voor spanningen in de maatschappij zorgt. De dynamiek is voor mensen lastig te begrijpen, want waar asielzoekers maar niet kunnen doorstromen vanwege de grote woningnood, creëren we voor deze nieuwe stroom vluchtelingen wel mogelijkheden. De groep statushouders kan het gevoel krijgen dat ze gediscrimineerd wordt, omdat de hulpbehoevenden uit Oekraïne voorrang krijgen op een nieuw leven.”

Volgens Fred wordt er ook actie gevoerd om de kwaadwillenden te ondermijnen. “We zien ook dat er misbruik wordt gemaakt van de mensen die juist zo hard hulp en veiligheid nodig hebben. In plaats daarvan komen ze soms terecht in de prostitutie, mensenhandel of krijgen ze te maken met ondermijning. Daarnaast moet je ook de standaardzaken niet vergeten. Komende maandag gaat het luchtalarm hier af, wat voor ons routine is, maar voor vluchtelingen kan dit een flinke uitbarsting vanwege hun trauma veroorzaken. Als kernteam zitten we er bovenop om dit soort processen, en de gevolgen ervan, in goede banen te leiden.”

En hoe zit het met kostenplaatje? Een diepe zucht volgt, waarna Fred en Sandra elkaars zinnen praktisch afmaken: “De eerste aanlegkosten komen vanuit het gemeentelijk budget. Daarom is het ook essentieel dat gemeenten de gemaakte kosten snel in kaart brengen, zodat er een verklaring bij de nota voor landelijk kan worden aangeleverd. Als je dit achteraf allemaal nog moet regelen, dan is het lastig om alle tekorten en vergoedingen nog te berekenen.”

Moeten de eerstelijns hulpverleners deze financiële zaken ook nog regelen? “Nee, dat is niet het geval. Het kernteam bestaat in onze gemeente uit een crisismanager en die wordt aangevuld met professionals uit diverse disciplines, zoals onderwijs, vastgoed, communicatie, burgerdiensten, het sociaal domein (vrijwilligers en de Raad van Kinderbescherming) en tenslotte ook werk en inkomen. Dankzij dit team kan ook het leefgeld voor de vluchtelingen worden uitgedeeld en geregistreerd. Als ze eenmaal staan ingeschreven in de basisadministratie, dan ontvangen ze € 60 per week om alles mee te doen. Strak budget voeren, snel schakelen en verantwoording afleggen; dat is the only way to go.”

Als laatste tip geven deze Eiffelaars gemeenten mee: “Probeer het wiel niet opnieuw uit te vinden, maar zoek de samenwerking op. We hebben allemaal met dezelfde problematiek te maken, dus het zou ontzettend zonde zijn als we de best practises niet delen.