Gelderland kiest voor pro-actief financieel toezicht

Bijna de helft van de 51 Gelderse gemeenten dreigt hun begrotingen voor de komende jaren niet sluitend te krijgen. Reden voor Gelderland om als provinciaal toezichthouder in een ongewoon vroeg stadium mee te gaan kijken hoe gemeenten zich voorbereiden op het ravijnjaar 2026.

Tekort van 5 miljard

Het is niet zo dat de financiële positie van Gelderse gemeenten zo veel ­beroerder is dan in andere provincies. Die is elders in het land namelijk evenmin best. Veel gemeenten laten tekorten zien, op advies van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Ook recent onderzoek van BDO gaf een somber inkijkje in hoe de vlag er in veel gemeentehuizen bij hangt: liefst driekwart van de 342 gemeenten verwacht de komende vier jaar een tekort. Het gezamenlijk tekort loopt op tot ruim 5 miljard euro.

12 onvoldoendes

De benchmark van BDO leerde dat 12 van de 51 Gelderse gemeenten een onvoldoende kregen voor hun financiële positie. In het provinciehuis aan de Markt in ­Arnhem zijn ze zich zeer bewust van de ­financiële problemen waarmee de Gelderse gemeenten hebben te dealen. In de voorbije jaren gingen niet voor niets brandbrieven uit richting Den Haag waarin de provincies in IPO-verband als toezichthouders op de gemeentefinanciën hun ernstige zorgen uitten. Bovenop de almaar toenemende kosten voor het sociaal domein – met name jeugdzorg en Wmo – komt daar aanstonds de miljardenkorting op het ­gemeentefonds bij. Maak dan maar eens een meerjarenbegroting die sluit.

'Voorkruipen'

Toch is dat precies de opgave waarvoor de gemeenten nu staan. Dit voorjaar treffen ze er de voorbereidingen voor. En bevroedend hoe lastig en ingewikkeld die klus wordt, biedt de provincie Gelderland juist in die fase haar hulp aan. ‘Voorkruipen’, zo betitelde Binnenlands ­Bestuur-columnist Jan Verhagen die manoeuvre. Een toezichthouder, zo is zijn stelling, dient pas in stelling te komen ­nadat de gemeenteraad de begroting heeft vastgesteld. Dat wil zeggen: in november.

'November is veel te laat'

Gelders gedeputeerde Helga Witjes is het daar roerend mee oneens. De VVD-bestuurder ziet voor de toezichthouder ­immers ook een rol weggelegd in het tijdig signaleren van financiële problemen en daarover het gesprek aan te gaan. Zodat actie mogelijk is en ‘we voorkomen dat wij achteraf moeten gaan repareren’, aldus Witjes. ‘November is wat dat betreft veel te laat. Voor ons gaat het bij het toezicht óók om het borgen van de kwaliteit van het openbaar bestuur’, zo was haar weerwoord op de prikkelende column.’

Ambtelijk en bestuurlijk

‘Wij staan naast de gemeenten in hun strijd om voldoende middelen voor de ­taken waarvoor ze staan. Die middelen worden minder, terwijl de taken en de ­kosten die daarmee gepaard gaan blijven stijgen. Kosten waarop gemeenten geen invloed hebben, zoals bij de jeugdzorg en de Wmo. En daarbovenop nog eens de inflatie. Ze krijgen het daardoor steeds lastiger om hun begroting rond te krijgen. Wij gaan met ze aan tafel wat ze kunnen doen’, zegt Witjes. ‘In eerste instantie ambtelijk, daarna eventueel bestuurlijk.’

Nadeelgemeenten

Feit is dat veel gemeenten in de problemen gaan komen, met name die er na de herijking van het gemeentefonds op achteruit gaan – de zogeheten nadeelgemeenten. Grofweg betreft dat de gemeenten tot 50.000 inwoners, al zijn er ook kleine gemeenten die wel baat hebben bij de herijking. Binnenlands Bestuur vroeg de begrotingsbrieven van de provincie aan alle Gelderse gemeenten op, waaruit blijkt dat de toezichthouder kritisch is op de meerjarenbegrotingen van onder andere Berkelland, Duiven, Hattem, Neder-­Betuwe, Oude IJsselstreek, Renkum, ­Wageningen en Westervoort.

Gaten dichten lukt niet zomaar

Op basis van de huidige gemeentebegrotingen voorzien Witjes en de acht Gelderse toezichtmedewerkers dat straks 21 gemeenten in de provincie tekorten laten zien. Grote tekorten zelfs, zegt ze. Sommige kleine en middelgrote gemeenten verwachten een tekort van 7 à 8 miljoen euro. Met boekhoudkundige maatregelen zal het volgens haar niet meer lukken zulke gaten te dichten.

Eerder meekijken

De provincie hecht eraan dat er goede plannen worden gemaakt om de begrotingen sluitend te krijgen. Dat wil zeggen dat de erin voorgestelde bezuinigingsmaatregelen haalbaar en hard moeten zijn. Aannemelijk zal moeten worden gemaakt dat er voldoende zekerheid bestaat dat ze tijdig en volledig zullen worden gerealiseerd. ‘Normaal houden we ons daar pas in de zomer mee bezig, maar dat vinden we al te laat. Dus wat we gaan doen is dat we aan de voorkant, zeg vanaf maart, met de ­gemeenten gaan meekijken’, aldus de VVD-gedeputeerde die verantwoordelijk is voor het interbestuurlijk toezicht.

Lees het hele artikel in BB4 van deze week.