VNG-medewerker: ‘Kabinet is volslagen de weg kwijt’

Gemeenten krijgen in 2026 eenmalig 1 miljard euro extra van het kabinet. Dit om dat moeilijke jaar door te komen. Waarop dat bedrag is gebaseerd? Wie het weet, mag het zeggen.

Verbazing

Bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is de verbazing over de eenmalige rijksbijdrage groot. Al maanden dringt de koepelorganisatie aan op een structurele voeding van het gemeentefonds na 2025. Na dat jaar is het rijk voornemens over te stappen op een andere manier van bekostigen van gemeenten en provincies. De oude systematiek verdwijnt dan volgens het coalitieakkoord van Rutte IV in de prullenbak, terwijl er nog geen begin is van een nieuw financieringsstelsel. Gevolg? Een levensgroot gat in de gemeentefondsbegroting, resulterend in een megatekort van 3,9 miljard euro in 2026. Mede om die reden is dat jaar omgedoopt tot ravijnjaar.

Noviteit

Behalve dat die op Prinsjesdag toegezegde 1 miljard verre van voldoende is, gaat het ook nog eens om een incidenteel bedrag. ‘Een noviteit in de financiële verhoudingen’, aldus VNG-gemeentefondsspecialist David Rietveld op Twitter. ‘Ik heb goed gezocht, maar ik heb nergens kunnen vinden waarom nu precies 1 miljard euro en waarom alleen in 2026.’ Ook andere deskundigen laten desgevraagd weten geen idee te hebben en slechts te kunnen gissen.

Gek

Die eenmalige rijkbijdrage bevreemdt, omdat de Financiële Verhoudingswet waarop de financiering van decentrale overheden stoelt zo’n bijdrage helemaal niet kent. Die wet stelt dat het rijk via de Algemene Uitkering van het gemeentefonds voldoende middelen aan gemeenten ter beschikking stellen voor het uitoefenen van hun taken. Los van het feit dat dat volgens Rietveld al jaren maar matig lukt, is de eenmalige rijksbijdrage in zijn woorden gek. Hij wijst erop dat als het niet via de Algemene Uitkering kan – omdat het bijvoorbeeld geen taak voor alle gemeenten is – dat financiering dan verloopt via de decentralisatieuitkering en – voor specifieke taken – de specifieke uitkering. ‘Dan heb je nog het accres, waarmee loon-, prijs- en volumeontwikkelingen worden gecompenseerd. Dan heb je het palet wel zo’n beetje. In de financiële verhoudingen bestond tot vandaag geen ‘eenmalige rijksbijdrage’.

Huizen bouwen

Volgens de gemeentefondsspecialist is er geen reden blij te zijn met de noviteit. Het is in zijn ogen ‘een uiting van het feit dat het rijk volslagen de weg kwijt is waar het de financiële verhoudingen met gemeenten en provincies betreft.’ Ondertussen kunnen gemeenten niets anders dan afwachten wat het rijk nou eigenlijk wil. ‘Consequentie is wel dat er voor gemeenten meerjarig/structureel geen ruimte is voor investeringen. Lijkt me problematisch als je huizen moet bouwen en moet verduurzamen’, besluit Rietveld.

Goed uitgangspunt

Provincies krijgen overigens in 2026 100 miljoen euro extra van het rijk, zo staat te lezen in de Prinsjesdagstukken. In hun reactie op de Miljoenennota tonen de twaalf provincies zich een stuk positiever dan gemeenten. ‘Hoewel dit niet het volledige financiële probleem van het jaar 2026 en verder oplost, toont het kabinet hiermee aan met concrete maatregelen de financiële positie van de provincies en gemeenten te willen ondersteunen.  De uitvoering van de urgente maatschappelijke opgaven door hen komen hierdoor niet direct in gevaar. Deze maatregel is voor de provincies een goed uitgangspunt om de gesprekken met het rijk over een stabiele financieringssystematiek na 2026 voort te zetten.

Belastinggebied

In het coalitieakkoord van Rutte IV is zo’n nieuwe financieringssystematiek aangekondigd voor de periode na 2025, om decentrale overheden met name een meer stabiele financiering te geven en hun autonomie te vergroten. Daarbij wordt ook gekeken naar de mogelijkheid van een groter eigen belastinggebied voor gemeenten en provincies.