De grote speelruimte van de treasury

De treasury van gemeenten en provincies stond voor de kredietcrisis niet erg hoog op het prioriteitenlijstje van gemeentebestuur en –raad. De verantwoordelijk ambtenaar, of ambtenaren, heeft veel vrijheid bij het kiezen van banken voor lenen of sparen, zo blijkt uit een rondgang langs de gemeenten die door de kredietcrisis zijn getroffen. Hij moet zich houden aan de wet Fido en het eigen treasurystatuut, maar heeft daarbinnen veel speelruimte. Beslissingen over de precieze plaatsing van geld en de daarbij horende rendementen worden doorgaans alleen achteraf ter beoordeling voorgelegd aan college en raad.

Zo kon de treasury van Den Haag zelf beslissen om tien miljoen euro bij Landsbanki onder te brengen. De beslissing daartoe vereiste geen aparte handtekening van verantwoordelijk wethouder Jetta Klijnsma, die dan ook in eerste instantie niet op de hoogte was van de IJslandse tegoeden. In totaal gaat de Haagse treasury over ruim 400 miljoen euro aan kort uitstaande gelden waarop jaarlijks miljoenen rendement wordt gemaakt.

De situatie in andere gemeenten en provincies is vergelijkbaar met die in Den Haag. In Dordrecht, dat 11 miljoen euro bij Landsbanki heeft staan, kan de treasury over alle tegoeden die korter dan een jaar worden weggezet zelf beslissen. Als er geld langer dan een jaar wordt vastgezet, moet daar wel een apart collegebesluit over worden genomen. In Dordrecht ging het bij Landsbanki om ‘lang’ geld en was er dus een besluit van B&W aan vooraf gegaan. Ook Amstelveen (15 miljoen bij Landsbanki) maakt onderscheid tussen kort en lang geld. Als geld langer dan een jaar wordt weggezet, is de handtekening van de wethouder nodig.

Bij de gemeente Texel – acht miljoen bij Landsbanki – is de keuze voor de IJslandse bank door de afdeling financiën genomen. Dat viel binnen het mandaat van de treasury. Omdat het om een groot bedrag ging, tekende het hoofd van de afdeling wel mee. De wethouder werd, achteraf, in het reguliere overleg van het deposito op de hoogte gesteld. Texel heeft in totaal 24 miljoen euro tijdelijk uitstaan in verband met enkele leningen voor projecten die nog moeten worden gerealiseerd. Er is geen bovengrens aan het mandaat van de Texelse treasury. Ook in Opmeer – zeven miljoen bij Landsbanki – viel de keuze voor de IJslandse bank onder het gewone mandaat van de treasury. Opmeer kent evenmin een bovengrens aan het mandaat. Begin vorig jaar berichtte Binnenlands Bestuur al dat er ook bij de provincies weinig politieke belangstelling was voor het financieel beheer.

Weinig treasury’s krijgen van de politiek een expliciete rendementstaak. Als er al een rendementsdoel wordt gesteld, is dat vaak vrij conservatief. Den Haag wil vier procent rendement maken op zijn uitstaande vermogen. De afgelopen jaren werden op de uitgezette gelden miljoenen verdiend. Het treasurystatuut van de gemeente Opmeer stelt dat binnen de mogelijkheden van het statuut en Fido de opbrengsten moeten worden ‘geoptimaliseerd’. Amstelveen heeft eenzelfde regeling. De treasury’s van Texel en Dordrecht hebben geen rendementstaak.

‘Het is toevallig goed gegaan’
Jan Klijn, gemeente Ouderkerk (Zuid-Holland)

Iedere twee weken zitten de wethouder financiën, het hoofd bedrijfsvoering en de beleggingsadviseur van de gemeente Ouderkerk met elkaar om tafel. Gedrieën gaan ze dan de beleggingsportefeuille en spaartegoeden na. Een maand of vier geleden besloten ze het spaartegoed van anderhalf miljoen euro bij Landsbanki weg te halen. Te riskant.

Achteraf natuurlijk een heel gelukkige beslissing, zegt treasurer Jan Klijn. ‘Het is nu toevallig goed gegaan bij ons, maar het had net zo goed anders kunnen aflopen. Dit soort beslissingen maak je grotendeels op gevoel. En in dit geval voelde het niet goed.’ Eerder haalde de gemeente ook al geld weg bij Dexia. Ook op gevoel. Het is de hechte samenwerking die Ouderkerk volgens Klijn voor een belangrijk deel heeft behoed voor financieel ongeluk: ‘Met zijn drieën weet je altijd meer.’

Ouderkerk is een artikel 12-gemeente en heeft goede opbrengsten nodig om de begroting sluitend te krijgen. Het is dan ook een fijne grens tussen geld willen maken en op safe spelen. Treasurer Klijn: ‘Het belangrijkste is dat je de financiële markt goed in de gaten houdt. Als er zulke hoge rentes op spaartegoeden worden gegeven, dan betekent dat ook wel wat, dan weet je dat je de grens op zoekt van wat nog veilig is. Natuurlijk kijken ook wij waar we het beste rendement kunnen behalen. Maar aan de andere kant: ik ga natuurlijk niet helemaal op die grens zitten. Toen Landsbanki de rente verhoogde, gingen bij ons juist de alarmbellen rinkelen.’

‘Wij hadden geluk’
Wiljan Kemperman, gemeente Mook en Middelaar (Limburg)

‘Ik heb er een cadeaubon voor gekregen, maar ik had liever een procent van het bedrag op mijn bankrekening gezien’, grapt ambtenaar Wiljan Kemperman. Hij behoedde de gemeente Mook en Middelaar door zijn oplettendheid eigenhandig voor een verlies van 4,5 miljoen euro. In juni liep de depositorekening van de Limburgse gemeente bij de IJslandse Landsbanki af en stond hij voor de keuze om te verlengen.

Kijk een beetje uit waar je je geld neerzet, zei een financieel bemiddelaar nog tegen Kemperman, die zelf toen al zijn twijfels had bij de solvabiliteit van de IJslandse bank; ‘je vangt wat op uit de media.’ Hij besloot ‘het rustig aan te doen’ en het geld bij grotere banken te parkeren: dan maar wat minder rente. Kemperman is bescheiden over zijn ‘heldendaad’. ‘Het is gewoon mijn taak om verstandig met het geld van de gemeente om te gaan.’ Het had ook zo maar anders kunnen uitpakken, zegt hij. ‘Wij hadden het geluk dat het deposito in de zomer afliep, de gemeenten die nu nat zijn gegaan, konden niet eens allemaal bij hun geld.’

‘Een kwestie van gezond verstand’
Wethouder Ger de Neve, gemeente Steenbergen (Noord-Brabant)

‘Geluk kun je sturen, door je ogen en oren open te houden en je gezonde verstand te gebruiken.’ Volgens wethouder Ger de Neve (VVD, Financiën) is het niet alleen een kwestie van geluk geweest dat het Brabantse Steenbergen aan de gevolgen van de kredietcrisis is ontsnapt. De gemeente had tot medio juli 1 miljoen euro uitstaan bij IceSave, maar toen de termijn van de depositorekening afliep, tipte een financieel adviseur dat de IJslandse bank minder betrouwbaar was dan voorheen. ‘Maar ook binnen onze eigen organisatie stonden de voelsprieten toen al recht overeind.’

Steenbergen heeft zijn negen miljoen aan spaargelden in het kader van risicospreiding al op zes verschillende banken staan, dus als het mis was gegaan, had de gemeente volgens De Neve sowieso voldoende financiële armslag gehad. ‘Ik heb altijd geleerd dat je nooit op één paard moet wedden.’ Werd er in Steenbergen nog een flesje opengetrokken toen duidelijk werd dat de gemeente de dans was ontsprongen? De opluchting was uiteraard groot, bekent De Neve, maar reden voor een feestje was het niet. ‘Je kunt het met een kwinkslag bekijken, maar het is natuurlijk buitengewoon lullig voor de gemeenten die wel hun geld kwijt zijn.’