‘Controle-eisen veel te zwaar’

Leusden start lobby tegen hoge accountantskosten

De wethouder, de concerncontroller en de adviseur bedrijfsvoering. In slagorde zitten ze aan tafel op de kamer van de wethouder om de verslaggever vooral één punt duidelijk te maken: het moet afgelopen zijn met de accountantscontrole zoals die nu is ingericht. Sinds twee jaar geleden de controle van de gemeentelijke jaarrekening opeens aan meer en zwaardere eisen moest voldoen, loopt het volgens Leusden volledig uit de hand. De rekening loopt op en het werk neemt toe. En dat zou nog tot daaraan toe zijn, maar je koopt er volgens wethouder Albert Dragt uiteindelijk ook nog eens helemaal niets voor.

Over die oplopende accountantskosten – ‘een verdubbeling sinds 2015’ – en de toegevoegde waarde van alle inspanningen – ‘nul’ – later meer. Eerst maar eens over dat extra werk. Gerrit Woltjer, de adviseur bedrijfsvoering, zit te popelen om ‘zijn’ verhaal te doen over de steeds hogere digitale stapel facturen die hij moet doorvlooien en vervolgens ter nacontrole aanleveren bij de accountant. Dat grotere aantal dossiers zou nodig zijn omdat Leusden (29.000 inwoners) geen onafhankelijke accountantspositie in de organisatie heeft. Dat is voor kleinere gemeenten geen optie, want een eigen, interne registeraccountant is praktisch onbetaalbaar en past bovendien niet in het salarisgebouw: hij of zij zou meer verdienen dan de gemeentesecretaris.

‘Eerst volstonden 25 nota’s om bijvoorbeeld ons inkoopproces te checken. Die leverde ik de accountant aan. Daarvan controleerde hij er door middel van een steekproef uiteindelijk drie. En nu? Nu moet ik dus voor datzelfde inkoopproces 102 facturen aanleveren’, zo brandt Woltjer los. ‘Sterker nog, als het gaat om – bijvoorbeeld – een bestelde fles wijn, word ik geacht na te gaan of die fles ook daadwerkelijk is geleverd en ontvangen. Dus ook de diepgang neemt toe. Vervolgens gaat de accountant al die 102 facturen inclusief de bijbehorende pakbonnen controleren.’

Bureaucratische rompslomp
Voor de controle van de inkoop van zaken en diensten in het sociaal domein geldt min of meer hetzelfde als voor het algemene inkoopproces. Woltjer leverde in eerste instantie 25 3D-dossiers aan. ‘Maar ik kreeg vervolgens het verzoek er nog eens 50 extra te doen. En ook daarbij opnieuw de expliciete vraag aan te tonen of de zorgvrager de gevraagde zorg ook daadwerkelijk heeft ontvangen’, snuift hij. Dat betekent dat een collega-ambtenaar zorgvragers dus persoonlijk moet gaan benaderen om daar achter te komen. De inschatting is dat het voorwerk voor de accountant de gemeente vier tot vijf keer zoveel ambtelijke inzet kost. ‘En geen burger die hier beter van wordt’, valt D66-wethouder Dragt in. ‘Zwaardere controle leidt niet tot een beter product. De zorg wordt er eerder slechter van: het geld dat je moet uitgeven voor deze bureaucratische rompslomp, kun je niet uitgeven aan directe zorg. Dat zou toch de prioriteit moeten zijn. Vinden wij.’

Als voorbeeld noemt controller Bert de Brouwer de inspanningen die in het sociaal wijkteam nodig zijn om onder andere de pgb-dossiers beter op orde te hebben. ‘Daarvoor hebben we dus een extra administratieve kracht moeten aannemen’, zegt hij misnoegd.

Forse boetes
Het heeft er allemaal mee te maken dat de accountant bang is om nat te gaan, sinds er zwaardere controle-eisen gelden. Wie bij reviews door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) op fouten wordt betrapt, riskeert forse boetes. In 2014 liepen die voor de Big Four – Deloitte, PwC, EY en KPMG – op tot in totaal liefst vijf miljoen euro. EY scoorde op drie van de tien onderzochte dossiers onvoldoende. PwC en Deloitte kregen van de AFM vier onvoldoende beoordelingen aan de broek, KPMG zelfs zeven. ‘Dus zijn ze zekerheid op zekerheid gaan inbouwen’, aldus wethouder Dragt.

‘Ze willen zich op alle fronten indekken.’ Uit een recent rapport van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties en Aedes blijkt dat de grote accountantskantoren in die branche hetzelfde gedrag vertonen. ‘De angst om “fouten” te maken, is regelmatig hoog. Hierdoor durven medewerkers van het controleteam geen besluiten te nemen en wordt iedere balanspost door meerdere medewerkers beoordeeld’, aldus dat rapport.

Veel lijkt het allemaal niet te helpen, want naar verluidt hebben de grote accountantskantoren bij de nieuwste AFM-steekproeven niet zo heel erg veel verbetering laten zien ten opzichte van het vorige onderzoek uit 2014. Dat is niet alleen slecht voor het imago, maar zeker ook voor het verdienmodel. ‘Bij zulke boetes blijft er van hun winstmarge weinig tot niets meer over’, zegt controller De Brouwer.

Flink gemopper
Terwijl in de wethouderskamer in het gemeentehuis aan de Fokkerstraat flink wordt gemopperd over het extra werk, zijn een verdieping hoger drie accountants van EY druk bezig met de controle van de jaarrekening 2016. Drie weken lang hebben ze hun tenten opgezet in Leusden. Voorheen was dat hooguit een week, weet Woltjer. Dit jaar doen de EY-medewerkers dat overigens voor het laatst: de accountant houdt het na dit jaar voor gezien in Leusden.

Net als de andere grotere kantoren Deloitte en PwC stoot EY en masse kleinere gemeenten af als klant. Bij een enkele gemeente diende Deloitte het contract zelfs niet uit, bij andere werd de termijn niet verlengd. In Leusden liep het contract met EY af. Het terugtrekken van de grote accountants uit de gemeentelijke markt is volgens Dragt mede een gevolg van de verzwaarde controle- eisen, zoals onder andere de Wet normering topinkomens, meer en uitgebreidere toetsing aan de boekhoudvoorschriften, meer specificatie, onderbouwing en dossiervorming. Sommige gemeenten kunnen tot op de dag van vandaag zelfs geen nieuwe accountant vinden. Dragt is wat dat betreft blij dat er door een gezamenlijke aanbesteding met Putten, Nijkerk en Bunschoten voor Leusden de komende twee jaar – met een optie tot verlenging met twee jaar – wel een is gevonden is: BDO. ‘De goedkoopste’, grapt hij. ‘Het was de enige accountant die op onze aanbesteding had ingeschreven.’

Dragt, weer serieus, haalt er wat oude cijfers bij om te laten zien dat er van koopjes geen sprake meer is. Leusden is dubbel zo veel kwijt aan de externe controle van de boekhouding als twee jaar geleden. De post accountant in de begroting ging in die periode omhoog van 35.000 naar 70.000 euro. De eerlijkheid gebiedt volgens hem te zeggen dat een deel van die kostenstijging zijn oorzaak vindt in de uitbreiding van het gemeentelijk takenpakket per 1 januari 2015 – de decentralisatie van de terreinen jeugd, werk en zorg. ‘Maar dat verklaart hooguit een stijging van 10.000 euro’, verduidelijkt De Brouwer.

Brandbrief
De vraag is volgens Albert Dragt of al die kosten, inspanningen, ergernis en belasting opwegen tegen de maatschappelijke meerwaarde. ‘Het lijkt of de norm is “wantrouwen, uitgaan van fout en dat controleren we dubbel” in plaats van “vertrouwen, uitgaan van goed en dat controleren we wel, maar niet dubbel”.’ Zijn ongenoegen daarover heeft hij onlangs aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) middels een brandbrief kenbaar gemaakt.

Volgens Dragt zijn de huidige regels niet werkbaar en verre van doelmatig. Dragt vraagt de minister en de VNG de eisen niet zwaarder te maken dan nodig is en daarbij meer rekening te houden met de voor gemeenten reeds aanwezige checks and balances. ‘Anders dan het bedrijfsleven hebben wij als publieke organisatie al een heleboel verticaal toezicht georganiseerd. Ik noem de gemeenteraad, de rekenkamer en het provinciaal toezicht’, zegt hij. Vandaar de oproep aan Plasterk, de VNG en via die lijn indirect de commissie BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) de accountantscontrole voor gemeenten te herzien. Dat zijn de clubs die volgens de wethouder om tafel zitten met de AFM. ‘Wij kunnen slechts de lobby voeren.’ Dat is het moment waarop Gerrit Woltjer zich weer in het gesprek mengt. Hij heeft namelijk een richting bedacht waarin de oplossing zou kunnen worden gevonden. ‘Mag ik? Oké.

Waarom geen verschil gemaakt tussen de accountantscontrole van kleinere gemeenten enerzijds en grotere gemeenten anderzijds? Ik bedoel, bij woningcorporaties is inmiddels zo’n shift aangebracht. Corporaties met minder dan 1500 woningen – en dus minder risico’s – hoeven vanaf 2018 minder streng te worden gecontroleerd dan de grotere corporaties. Zoiets zou je bij de herziening van de wet voor gemeenten ook kunnen regelen: niet voor iedereen dezelfde eisen, maar de zwaarte en diepgang van de accountantscontrole laten afhangen van de omvang van de gemeentebegroting. Ik geef het maar mee.’

Ook corporaties op zoek naar accountants
Ook kleinere woningcorporaties zien de ene na de andere accountant vertrekken. Ruim 30 procent van de corporaties zegt moeite te hebben een nieuwe accountant te vinden. Uit recent onderzoek van de Vereniging Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) en woningcorporatiekoepel Aedes onder 82 corporaties en toezichthouders van 105 corporaties blijkt dat vooral kleinere corporaties moeite hebben een accountantskantoor te vinden met voldoende expertise.

Met name de grotere accountantskantoren lijken zich af te wenden van de kleinere corporaties en gaan volgens de respondenten bijna niet meer in op hun offerteverzoeken. Als reden noemen ze dan ‘capaciteitsproblemen’ of ‘niet passend binnen portefeuille’, aldus het rapport Corporaties en accountantskosten. Leden van toezicht van de corporaties zijn nog veel duidelijker: 64 procent constateert dat er een gebrek aan alternatieven is als een nieuwe accountant wordt gezocht.

De grote accountantskantoren willen volgens het onderzoek ‘kleine’ corporaties met een omzet minder dan 30 miljoen euro niet meer als klant. En er zijn amper alternatieven door de beperkte spreiding van kleinere accountantskantoren die bevoegd zijn om corporaties te controleren. Het tekort aan alternatieve keuzes doet zich met name in de noordelijke provincies voor.

Kostenpost
Woningcorporaties waren in 2016 aanzienlijk meer geld kwijt aan accountants dan in de jaren daarvoor. Zo namen de kosten voor de controle van de jaarrekening toe met 20 procent. De accountantskosten drukken vooral bij de kleinere corporaties op de begroting. Reden daarvoor is volgens het onderzoek dat de werkzaamheden voor een accountant hetzelfde zijn, los van de omvang. ‘Eén kleine corporatie die meedeed aan het onderzoek was in 2016 zelfs meer dan 100 euro per verhuureenheid kwijt aan accountantskosten’, aldus de onderzoekers.