3 x winst voor Financiën

Deze groeiende invloed is een trend die is overgewaaid uit landen als Canada en het Verenigd Koninkrijk. Daar is de minister van Financiën steeds vaker de kroonprins en opvolger van de premier, iets wat hier tien jaar geleden ook Kok lukte - en straks misschien Bos. Het opnieuw opbouwen van een machtsbasis was nodig omdat Financiën eerder, in de jaren zeventig en tachtig, vaak geen toereikende positie had in de beheersing van de overheidsuitgaven. Nederland had 25 jaar geleden zelfs even een financieringstekort van tien procent. De regie die men toen kwijt was, is gaandeweg op veel terreinen terugveroverd. De financiële crisis helpt weer een stukje. Dit keer ten opzichte van medeoverheden.

De achterliggende decennia heeft Financiën eerst budgettair orde op zaken gesteld binnen de rijksoverheid. Onbeheersbare uitgavenregelingen werden dichtgeschroeid en afspraken over reductie van het financieringstekort werden steeds strikter vastgelegd in regeerakkoorden. De Europese besluitvorming rond het Stabiliteitspact gaven Financiën een sterke binnenlandse positie bij het vaststellen van steeds striktere budgettaire mores. De in steen gebeitelde regels aangaande budgetdiscipline doen de rest; zelfs ons parlement bindt zich er vrijwillig aan. Ook het in de jaren negentig geboekte terreinverlies ten opzichte van zelfstandige bestuursorganen (zbo’s) is bijna geheel gecompenseerd. Dankzij salarismaximering en het zogeheten schatkistbankieren is de controle fors uitgebreid.

Hoe werkt dit schatkistbankieren? Om te voorkomen dat zelfstandige bestuursorganen en bijvoorbeeld politiekorpsen liquide middelen risicovol beleggen, dan wel leningen verstrekken aan niet solvabele partijen (of sparen bij niet solide banken) moeten ze bij wet alle liquide middelen verplicht stallen bij Financiën. Dat heeft drie grote voordelen. Ten eerste kan er niets mee misgaan, Financiën is ‘triple A met een plusje’. Maximale zekerheid voor de belastingbetaler, is de redenering.

Daarnaast ‘profiteert’ de rijksbelastingbetaler omdat de rente die door Financiën wordt vergoed aan de sparende rekeninghouder minder is dan Financiën op de geldmarkt kwijt zou zijn als ze daar geld moest lenen. Dat is goed voor de rijksbelastingbetaler. En ten derde houdt Financiën tot op dagbasis zicht op de ontvangsten, uitgaven en saldi van rekeninghouders. Zou in enig jaar in december de 3%-grenswaarde voor het EMU-saldo in zicht komen, waarvoor saldi van rijks-, medeoverheden en zbo’s immers meetellen, dan kan Financiën razendsnel zijn overredingskracht aanwenden en alle partijen bewegen uitgaven op te schorten of te verplaatsen tot na de jaarwisseling.

De aanleiding voor de invoering van schatkistbankieren was het mislukte Ceteco-avontuur van Zuid-Holland. Die kleine crisis verzilverde Financiën met snelle regelgeving voor zbo’s en de wet Financiering decentrale overheden. Nu is een verdergaande stap denkbaar geworden, waarbij ook gemeenten en provincies verplicht zijn om te gaan schatkistbankieren.

Daar is vanuit hun perspectief veel tegenin te brengen, maar schatkistbankieren is drie keer winst voor Financiën: Bos beschermt hiermee het geld van provincie- en gemeentebesturen, hij financiert zijn eigen nog steeds bestaande geldbehoefte voordelig, en tot slot ziet hij iedere stuiver van medeoverheden passeren, wat zonodig interveniëren vergemakkelijkt. Als dergelijke wetgeving erdoor komt, is dat uit beleidswetenschappelijk oogpunt een mooi staaltje geslaagd crisismanagement.

Correcties & Aanvullingen, geplaatst in Binnenlands Bestuur 46, 14 november 2008 

Jan Verhagen meldt dat de gedeputeerde voor financiën van Noord-Brabant op een reservepotje zit van negen miljoen, ‘wat hij niet meldde in zijn begroting’. Gedeputeerde Th. Essed van de provincie Noord-Brabant laat weten dat er geen sprake is van een geheim spaarpotje daar.

De provinciale begroting bestaat uit meerdere stukken; ook de voorjaarsnota en de najaarsbrief van de provinciale begroting 2008 behoren daartoe. Daarin is € 9,2 miljoen verwerkt. De interprovinciale vergelijking geeft slechts de verhoudingen weer van de ontwerpbegrotingen van de provincies uit het voorjaar en niet die van de door Provinciale Staten vastgestelde begrotingen uit het najaar.