Wel de lasten, niet de lusten

ICTAL had de wind niet mee en levert bij afscheid dan ook componenten voor een infrastructuur op in ‘verschillende stadia van rijpheid’. En nu moeten ze nog gebruikt gaan worden.

Niet alleen Mark Frequin van opdrachtgever EZ had lovende woorden voor de progammamakers van ICTAL, tijdens het symposium ter gelegenheid van de beëindiging van het programma ICT en administratieve lastenverlichting (ICTAL). ICTAL was volgens hem “langzamer dan gehoopt, maar heeft meer voor- dan nadelen opgeleverd.” Professor Arre Zuurmond vond dat ze ‘goede componenten’ hadden afgeleverd. Maar dat “nu de overheid nog moet worden getransformeerd.” VNO-NCW voorzitter Wientjes vond dat ICTAL best slimme ICT heeft bedacht, maar dat die nu maar eens moet worden ingezet. “Anders gaan wij weigeren om leges te betalen aan de gemeenten”.
De sprekers wisten tenslotte allemaal dat ICTAL de wind niet in de zeilen heeft gehad. ICTAL dat begin 2003 werd gestart om een ICT infrastructuur te realiseren die de administratieve lastenverlichting voor bedrijven mogelijk moest maken, heeft in een ander tempo gevaren dan oorspronkelijk was bedacht. De projecten zie kader Overheidstransactiepoort (OTP), Basisbedrijvenregister (BBR), Bedrijvenloket en de Elektronische Gegegevensuitvraag Statistieken (EGS) liepen onderweg allemaal wel op een of andere manier vertraging op en zijn nu in verschillende stadia van rijpheid, zoals ICTAL-programmamanager Wouter van Haaften dat noemt. “Het oorspronkelijke plan om met bestaande en in gebruik zijnde technologie aan de slag te gaan, bleek een misrekening. Die was toch zover op maat gemaakt dat die niet zomaar hergebruikt kon worden. We konden wel de aanwezige expertise gebruiken, maar geen delen van de bestaande ICT-infrastructuur. Dat betekende nieuw bouwen en dat kost tijd.”

Aansturing
Maar ook als het ging om de samenwerking en de aansturing verliep niet alles even soepel. De Belastingdienst bouwde voor ICTAL de Overheids Transactie Poort, bedoeld als digitaal postkantoor voor eenmalig aanleveren van gegevens, maar werkte parallel aan de elektronische belastingaangifte en de Samenwerking UWV Belastingdienst (SUB) op basis van andere standaarden. Zodat deze majeure gegevensstromen (nog) niet via OTP lopen.
Het Bedrijvenloket.nl zou samen met de Kamers van Koophandel KvK worden opgezet, maar halverwege gingen beide partijen elk huns weegs. “EZ en de Kamers hebben een complexe relatie”, zegt Van Haaften. “De samenwerking tussen ICTAL en de Kamers ging ook lijden onder zaken die buiten ons om gingen: de evaluatie van de Kamers als geheel, onenigheid over de positionering van het bedrijvenloket, binnen de KvK of daar buiten.”
De pilot voor Elektronische Gegevensuitvraag voor Statistieken (EGS) waarbij het CBS de omzetgegevens zelf uit de elektronisch kassa’s van een zestigtal horeca- en detailhandelondernemers ophaalt, is nog steeds niet gestart. EGS is een prachtig voorbeeld van ketensimplificering, aldus Van Haaften. “Maar ook een heel moeilijk traject. Je hebt te maken met heel veel partijen. Zo waren bijvoorbeeld de poortfaciliteiten die niet op tijd gereed waardoor we net te laat waren voor een nieuwe release van een deelnemende softwareleverancier”
Van Haaften en zijn collega’s hebben de ‘wijze lessen’ die ze geleerd hebben op een rijtje gezet. Er is een gat tussen overheidsbeleid en de uitvoering daarvan, zegt Van Haaften. “De realisatie ging moeizamer dan verwacht. De vraag is of die verwachtingen terecht waren. Het beleid voor de digitale overheid opschrijven is niet zo moeilijk, maar dat realiseren is een hele stap verder. Je hebt te maken met verschillende departementen en organisaties, met een Belastingdienst bijvoorbeeld die met enkele zware projecten bezig is en wel wat anders aan het hoofd heeft op het moment dat wij die extra expertise nodig hadden. Wat ons betreft was er onvoldoende regie. Weliswaar lag die bij het Coördinatieoverleg Elektronische Dienstverlening en Identificatie (CEDI), maar dat is een groep directeuren-generaal van de departementen en de uitstraling daarvan was op de werkvloer onvoldoende zichtbaar. In België zie je dat zo iets als de Kruispuntbank gerealiseerd kan worden doordat een minister zich er achter zet. Zalm doet dat ook voor zijn Interdepartementale Projectdirectie Administratieve Lasten (IPAL), en dan zie je dat er meer in gang kan worden gezet bij een organisatie als die aan tafel schuift, dan wanneer wij dat doen.”

Grote klappen
De belangrijkste doelstelling van ICTAL eenmalig aanleveren van gegevens is dan ook nog niet gerealiseerd. Desalniettemin houdt het programma op te bestaan. Tijdens het slotsymposium is iedereen het erover eens dat ‘de grote klappen’ nog moeten worden gemaakt met de verlaging van de administratieve lasten. Kabinetsdoelstelling is dat de administratieve lasten voor bedrijven 16 miljard euro in 2003 in 2007 met een kwart moeten zijn teruggebracht. Volgens minister Zalm is 15 procent daarvan gerealiseerd. Dat betekent dat het bedrijfsleven inmiddels 2,4 miljard euro moet overhouden. ‘Wij merken daar nog niets van”, zegt VNO-NCW voorzitter Wientjes. VNO-NCW ICT-secretaris Paul de Graaf weet waar die percentages vandaan komen. Hij rekent voor. “Stel: een formulier dat het gros van de bedrijven wel eens moet invullen, kan nu online worden ingevuld en dat levert een minuut tijdswinst op per keer. Vermenigvuldig dat met zeshonderduizend bedrijven maal eenzestigste van het gemiddeld uurloon van een administatief medewerker, en je komt op een serieus bedrag uit. Maar dat geld houdt niemand in kas over.”
Ook Arre Zuurmond, bijzonder hoogleraar ‘ICT en de toekomst van openbaar bestuur’ en lid van de monitorcommissie van het platform ICTAL, heeft zo zijn twijfels bij de berekeningen van Zalm. “Een verlaging met 15 procent zou betekenen dat er 20.000 ambtenaren vrijgemaakt zouden zijn.”
VNO-NCW heeft in een brief aan de betrokken ministers al aangegeven dat nu doorgetrokken moet worden op basis van de door ICTAL opgeleverde componenten. Standaardisatie, gebruik van de basisregistraties en herinrichting van de ketens moeten werkelijk ‘eenmalig aanleveren’ mogelijk maken. ‘Nijver doortimmeren’, noemt De Graaf dat. “Een volgend kabinet moet hier de hoogste prioriteit aan geven. Business-proces redesign bij de overheid. Zoals het nu gaat is het veelal half werk. Walvis, het nieuwe zorgverzekeringsstelsel: sommige zaken worden eenvoudiger maar er komen ook nieuwe administratieve processen bij.”
Ook Zuurmond, deeltijd hoogleraar maar ook ondernemer, vestigt zijn hoop op een volgend kabinet. “De nieuwe ICT wordt op een oud organisatie concept gezet. Walvis maakt dat mijn accountant nu elke maand met mijn boekhouder moet praten, en ik moet beiden betalen. De ondernemer wordt geëxploiteerd in plaats van dat hij exploiteert. De overheid moet niet alleen technisch en juridisch getransformeerd worden maar vooral ook organisatorisch. De infrastructuur is nu ver klaar, het volgende kabinet moet nu de organisatie aanpakken.”
Wientjes denkt overigens niet direkt in termen van ICT als hij zich een werkelijke aanval op de administratieve lasten voorstelt. De bureaucratie, gevolg van een risicomijdende samenleving, moet ontmanteld worden. De helft van alle vergunningen moet worden afgeschaft. Dat levert lastenverlaging op! Nou, vooruit dan: ICT is een hulpmiddel. Om gemeenten te dwingen hulpmiddellen efficient in te zetten, roept hij de politiek op om de leges af te schaffen. Kunnen ze de gemaakte uren niet meer op de bedrijven verhalen.
Het Platform ICTAL waarin overheid en ondernemersorganisaties vertegenwoordigd zijn, geeft richting aan het programma ICT en Administratieve Lasten (ICTAL), dat eind maart afloopt. Het Platform zelf wil verder, maar zoekt nog naar een nieuwe naam en missie. Het ministerie van Economische Zaken is officieel gedelegeerd opdrachtgever en voert de regie over ICTAL. De programmaorganisatie, zeventien man in de hoogtij, werkt sinds begin 2003 aan een viertal projecten die de centrale ICT-infrastructuur moeten vormen voor het elektronische berichtenverkeer tussen overheid en bedrijfsleven.
Belangrijkste uitgangspunt: eenmalig aanleveren, meervoudig gebruik.

De Overheids Transactie Poort (OTP):
Het digitale postkantoor van de overheid met bijbehorende communicatiestandaard. Wordt op dit moment onder andere gebruikt voor berichtenstromen richting douane en diensten van het ministerie van Landbouw, zoals de Plantenziektekundige dienst: ongeveer 100.000 berichten per maand.
Wordt ondergebracht bij de Gemeenschappelijke Beheer Organistie ‘GBO.Overheid’, die op 1 janauri van dit jaar van start is gegaan.

Het Basis Bedrijven Register (BBR):
Omgedoopt tot BROI (Basisregistratie Ondernemingen en Instellingen)-
De basisregistratie voor bedrijven die door de verschillende overheidsorganisaties geraadpleegd kan worden. Gebaseerd op het handelsregister van de Kamers van Koophandel, en de registers van Belastingdienst en het CBS. Komt uiteindelijk in beheer bij de centrale Kamer van Koophandel. Wetgeving die het register de status van basisregistratie geeft, moet in 2007 van kracht worden.

Het Bedrijvenloket (inmiddels versie 2.0)
Bedrijvenloket.nl, een portal voor ondernemingen, biedt toegang tot informatie over wet- en regelgeving, diverse online databases met statistische gegevens, en een veertigtal overheidssites. Zou in eerste opzet samen met de Kamers van Koophandel worden ontwikkeld, en bijvoorbeeld ook de mogelijkheid bieden online een kvk-nummer aan te vragen, maar beide partijen zijn (voorlopig) gescheiden van tafel en bed. Wordt tot de beoogde hereniging bij ICTU ondergebracht.

Elektronische Gegegevensuitvraag Statistieken (EGS)
Moet de gegevensuitvraag door CBS en bijvoorbeeld de bedrijfsschappen bij horeca en detailhandel sterk vereenvoudigen. Ondernemers kunnen straks hun omzetcijfers rechtstreeks vanuit hun elektronische kassa’s laten ophalen door CBS. Binnen een maand krijgen ze de verwerkte statistische informatie voor de eigen bedrijfsvoering teruggeleverd. De eerste pilot met een zestigtal bedrijven moet nog van start gaan.