Wat internationale ranglijsten voor digitalisering niet laten zien

In de afgelopen jaren zijn er veel internationale ranglijsten ontwikkeld die de digitalisering van landen wereldwijd monitoren. De positie van Nederland is daarbij wisselend. Het Rathenau Instituut probeert orde te scheppen in de ranglijstenchaos en publiceert daarom een factsheet waarin diverse lijsten en de betekenis daarvan worden samengevat.

Uit de factsheet wordt duidelijk dat Nederland gemiddeld genomen erg hoog scoort: de voorwaarden voor publieke dienstverlening, connectiviteit en digitale vaardigheden zijn goed. Nederland behoort daarmee tot de Europese top-5. Maar er zijn ook minder goede scores: vergeleken met andere landen betrekt de Nederlandse overheid haar gebruikers volgens het instituut weinig bij de ontwikkeling van digitale publieke dienstverlening.

Geen ranglijst voor veiligheid

Het Rathenau Instituut merkt verder op dat geen van de beschikbare internationale ranglijsten de veiligheid, transparantie, inhoudelijke kwaliteit en uitvoering van digitale dienstverlening onder de loep neemt. Ook wordt er niet gekeken naar de consequenties van een gedigitaliseerde overheid voor de burger.

Rathenau stelt dat de ‘digitale overheid’ vooral zichtbaar is als digitale publieke dienstverlener waar je digitaal zaken mee kan doen, maar dat het meer is dan dat. ‘Zij kan in de uitvoering van al haar taken en verantwoordelijkheden digitale middelen inzetten, bijvoorbeeld om gegevens uit te wisselen tussen overheidsinstanties of interactie met stakeholders te organiseren.’ Het instituut constateert ook problemen bij digitalisering. 'Zoals het in januari 2023 gepresenteerde rapport Staat van de Uitvoering laat zien, is de complexiteit van wetgeving en beleid zo groot geworden dat een correcte uitvoering daarvan in gevaar komt. Digitalisering speelt bij deze problematiek een belangrijke rol.'

Digitale gegevensstromen 

Volgens Rathenau heeft de Nederlandse overheid geen goed zicht op de digitale gegevensstromen binnen en tussen haar organisaties. 'Wanneer een burger of bedrijf een gegevenswijziging doorgeeft bij een organisatie, bijvoorbeeld een gemeente, is onduidelijk welke gevolgen dat heeft bij andere overheidsorganisaties.' Omdat veel besluitvorming is geautomatiseerd, worden de consequenties van dit alles pas zichtbaar als de burger ze ondervindt. ‘Geautomatiseerde besluitvorming gaat vaak goed, maar wanneer het fout gaat, lukt het de overheid niet goed de consequenties daarvan te repareren.’

Het IT-landschap van de overheid is intussen ook erg complex geworden, schetst het instituut. Met bijna tweeduizend verschillende websites. ‘Voor dezelfde thematiek moeten burgers vaak meerdere websites raadplegen. Dit bemoeilijkt de communicatie met de overheid, zeker voor een groep van 2,5 miljoen laaggeletterde burgers voor wie communicatie met de overheid sowieso moeilijk is. Ten derde zijn veel IT-systemen van de overheid verouderd.’