Vragen ambtenaren over data leidraad voor wetenschap

In de Datawerkplaats buigen wetenschappers en ambtenaren zich over vragen met betrekking tot datagebruik in de publieke sector. Dat leidt tot praktische producten, maar ook tot fundamenteel onderzoek over democratie en burgerschap in tijden van digitale transformatie.

Jarig samenwerkingsverband

De Datawerkplaats bestaat een jaar. Deze samenwerking tussen lokale en regionale overheden en universiteiten is opgezet om toegepaste kennis over datagebruik te ontwikkelen. Dat gaat goed, meldt onderzoeker Mirko Tobias Schäfer van de Utrecht Data School. Hij leidt het onderzoeks- en onderwijsplatform, dat samen met het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschappen van de Universiteit Utrecht participeert in de Datawerkplaats. 'Het is een interdisciplinaire samenwerking, waarin de externe partners actief bijdragen aan het academisch onderzoek.' Die partners zijn de gemeenten Almere, Gouda en Woerden en de provincie Zuid-Holland.

Urgente vragen

Schäfer is er trots op dat de Datawerkplaats geen wetenschap vanuit de ivoren toren bedrijft. 'Ons onderzoek wordt gestimuleerd door urgente vragen die leven in de maatschappij. In de wetenschap was toegepast onderzoek soms een soort restproduct van grondleggend onderzoek. Bij onderzoek naar de digitale transformatie is dat in het geheel niet het geval. Het toegepast onderzoek dat wij uitvoeren, leidt tot fundamentele vragen over principes van goed bestuur en publieke waarden.'

Datageletterdheid

Veel gemeenten worstelen bijvoorbeeld met de vraag of dashboards helpen bij het bereiken van beleidsdoelstellingen. 'In een dashboard worden data vertaald naar een datavisualisatie, maar die data zijn zelf ook al een vertaling vanuit een empirische realiteit,' zegt Schäfer. 'Je hebt medewerkers nodig die zodanig datageletterd zijn dat ze kritische vragen kunnen stellen. Welke data zijn verzameld, wat zijn de indicatoren, kloppen de data, waar komen ze vandaan, is het dashboard een accurate afspiegeling van de realiteit waarop je wil besturen?'

Legitimiteitsprobleem

De wetenschappers binnen de Datawerkplaats vinden het interessant om te onderzoeken hoe de digitale transitie direct impact heeft op ons begrip van burgerschap en democratie. Als de kennis om met een dashboard te werken ontbreekt bij de gemeente, kan er immers een legitimiteitsprobleem ontstaan. De maatschappij kan niet meer controleren of de beleidsdoelstellingen worden behaald en of de data kloppen. De gemeenten zijn op hun beurt vooral uit op praktische handvatten: hoe zorgen we dat medewerkers wèl over voldoende datageletterdheid beschikken? Daarom ontwikkelt de Datawerkplaats ook praktische producten waarmee organisaties zelfstandig aan de slag kunnen.

Elkaars taal spreken

'De tools die wij maken, ontstaan tijdens het proces,' zegt Schäfer. 'Daarvoor moet je elkaars taal leren spreken. Het product rondom het doorontwikkelen van de datavaardigheden van medewerkers mocht bijvoorbeeld geen competentiehandboek heten, omdat dat binnen de lokale overheid direct andere associaties oproept. Het product heeft iets weg van een bordspel, maar zo mag het niet worden genoemd, want het is vrij serieus. Al ís gamification voor ons wetenschappers al iets serieus.'

Het resultaat is Data Team Start, een startbijeenkomst waarmee organisaties voor aanvang van een dataproject alle relevante punten kunnen inventariseren. Wie zijn de stakeholders, welke kennis is aanwezig, welke kennis moet in huis worden gehaald, zijn er politieke aspecten die relevant zijn? Het leverde daarnaast een masterscriptie op, die onderzoekt welke competenties vereist zijn in het proces van datagedreven besluitvorming bij gemeenten.

Meeprofiteren

Een grote winst van de Datawerkplaats is dat de partners van elkaars innovatieve projecten meeprofiteren. Zo is Data Team Start ontwikkeld in Gouda, maar wordt het ook gebruikt door de andere partners. Voor de Provincie Zuid-Holland ontwikkelde de Datawerkplaats een Data Ethics Awareness Test (DEAT), om binnen de hele organisatie te toetsen hoe groot de aandacht is voor ethische vraagstukken bij dataprojecten. Komend jaar wordt de test bij andere organisaties uitgerold. Ook verscheen er een checklist voor het effectief delen van data tussen organisaties. Alle tools staan binnenkort online.

Ruimte voor nieuwe partners

Na het eerste jaar, dat werd gebruikt om de vier partners aan elkaar te koppelen en te zorgen dat er onderling veel uitwisseling op gang kwam over het kennisproces, is het tijd voor uitbreiding. Het consortium is op zoek naar geschikte partners om de samenwerkingsverband uit te breiden. De Datawerkplaats wordt gefinancierd door de externe partners, maar: 'het is een nieuwe manier van samenwerken. Het is geen bureau waaraan je een opdracht geeft. Je moet bereid zijn om niet alleen te halen, maar ook te brengen.'