Inzet van drone als ethisch dilemma

Enschede was de eerste gemeente met een ethische commissie voor vraagstukken over technologie en data. Het initiatief krijgt op diverse manieren navolging. De gemene deler: de ethische commissie is er niet om te toetsen, maar om te reflecteren.

Uitdagingen

Enschede wil de dronehoofdstad van Europa worden. Een aanlokkelijk vooruitzicht voor een kennisstad met een technische universiteit en een gesloten vliegveld in de nabije omgeving, maar ook een voornemen dat uitdagingen met zich meebrengt. Welke regulering is er nodig voor private partijen? Op welke manieren kan de gemeente zelf drones inzetten? Behoort crowdcontrol met behulp van drones tot de mogelijkheden? Hoe doe je dat dan zonder dat de privacy van de bewoners in het geding is?

Warmtescans
Zomaar wat vragen waar de ethische commissie voor vraagstukken over technologie en data zich momenteel over buigt. De ethische commissie van Enschede houdt zich niet alleen bezig met drones, maar met allerhande maatschappelijke vraagstukken waarbij technologie een rol speelt. Mag je warmtescans voor de klimaatopgave ook gebruiken om henneptelers op te sporen? Wat zijn de ethische grenzen van de inzet van algoritmes? De kerntaak van de commissieleden: meedenken over wat de gemeente ­Enschede fatsoenlijk, moreel en ethisch toelaatbaar vindt op het gebied van technologie in de publieke ruimte.

Meteen enthousiast
De commissie is een initiatief van burgemeester Onno van Veldhuizen. Hij vroeg Peter-Paul Verbeek, hoogleraar filosofie van mens en techniek aan de Universiteit Twente (UT), om als voorzitter op te treden. Die was meteen enthousiast. ‘Er wordt veel technologie ingevoerd in steden, de smart city is hip, maar er is weinig systematische ruimte om er echt kritisch over na te denken. Het is heel waardevol om vanuit de wetenschap bij te dragen aan de vormgeving van kaders om het verantwoord aan te pakken.’

Kritisch constructief
Vijf keer per jaar komt de commissie bijeen in een besloten zitting. De eerste was in juni 2020. De commissieleden bepalen zelf over welke kwesties ze zich buigen, in samenspraak met de gemeente. En hoewel ze kritisch zijn, is het zeker niet de bedoeling om innovatieve ­gemeentelijke initiatieven bij voorbaat af te wijzen. ‘We gaan kritisch constructief reflecteren op beleidsvoornemens,’ zegt Verbeek. ‘De bedoeling is dat we voorwaardenscheppend zijn om een goed democratisch debat te voeren over technologie en dat we dimensies in het debat kunnen brengen die anders onderbelicht blijven. Daarmee geven we de ethiek een positieve en productieve rol.’

Ethische kerndimensies
Tijdens de eerste bijeenkomst wordt een aantal relevante partijen uitgenodigd om de commissie te informeren over de casuïstiek. De commissie stelt vervolgens vast welke ethische kerndimensies er in het geding zijn. Waar knelt het en waarom? Welke waarden staan er op het spel? Welke mogelijke impact heeft de technologie op de samenleving en het functioneren van de stad?

Ruwe versie
Op grond van de eerste verkenning schrijft de voorzitter met het secretariaat van de commissie een ruwe versie van een reflectie. Nadat de aanvullingen van de commissieleden zijn verwerkt, wordt de definitie reflectie vastgesteld. Die gaat naar B&W en gemeenteraad. Ook zal de tekst online te vinden zijn. En dan? Wat als B&W de reflectie schouderophalend naast zich neerlegt?

Niet bindend
June Nods, wethouder financiën, economie, onderwijs en jeugdzorg (D66), is vanuit Enschede bestuurlijk verantwoordelijk voor de ethische commissie. Ze benadrukt dat de uitspraken van de ethische commissie niet bindend zijn. ‘We betrekken de reflectie bij onze besluitvorming, maar dat wil niet per se zeggen dat we alles zullen volgen. Als we afwijken van de adviezen, zullen we dat wel motiveren.’

Navolging
Toen ze in Enschede begonnen met de ethische commissie, was er nog geen voorbeeld om de kunst van af te kijken. Inmiddels beschikt Helmond over een soortgelijke ethische commissie en zijn
die van Eindhoven en Hilversum in oprichting. Wethouder Nods is blij dat het voorbeeld van Enschede navolging kent. ‘Het betekent dat we met elkaar resultaten kunnen delen. Per stad kunnen de vraagstukken verschillend liggen, maar er zullen ongetwijfeld zaken zijn die voor iedereen van belang zijn. Het zou mooi zijn als we dat kunnen bundelen, bijvoorbeeld via de VNG.’

Databank
Ze denkt aan een databank met casuïstiek, waarmee iedere gemeente zijn voordeel kan doen. Verbeek verwacht dat de commissies veel van elkaar kunnen leren, ondanks verschillen in opzet. Waar de ene ethische commissie neigt naar een burgerpanel, is de andere commissie breed samengesteld, met niet alleen ethici, maar burgers uit alle gelederen van de samenleving. Verbeek: ‘En in tegenspraak met mijn pleidooi voor burgerethiek is ons model eigenlijk heel klassiek: een groep experts die reflecteert. Maar in onze reflectie zullen we burgers heel expliciet
en actief betrekken.’

Lees het hele verhaal over de ethische commissies deze week in BB23 (inlog)