Samenwerken een must

De cultureel erfgoedsector kan worden beschouwd als ons cultureel geheugen. Ons culturele geheugen wordt in steeds grotere mate beïnvloed door moderne technologieën en door de sterk toegenomen vraag. In een samenleving die steeds sterker individualiseert, blijkt de vraag naar informatie over ons cultureel geheugen sterk toe te nemen. Nieuwe media-technologieën bieden kansen voor nieuwe doelgroepen en dwingen tot modernisering.

Steeds meer erfgoedinstellingen gaan ertoe over om informatie over hun collecties of toegang tot hun archieven via het internet ter beschikking te stellen. Door deze ontwikkelingen wordt de Nederlandse geschiedenis en het cultureel erfgoed voor een ieder beter toegankelijk en beschikbaar.?Onafhankelijk van het deel van de erfgoedsector waarin men werkzaam is, kunnen hierbij de volgende vragen rijzen: hoe stel ik mijn informatie online beschikbaar, hoe zorg ik dat de gebruiker op een goede manier toegang krijgt tot deze informatie en hoe regel ik de rechten?

In dit artikel zoeken wij een antwoord op de vraag hoe cultureel erfgoedsector kan omgaan met enerzijds de mogelijkheden van nieuwe technologieën en anderzijds de toegenomen vraag. Concreet: “Hoe kan de cultureel erfgoedsector het beste omgaan met deze veranderende omstandigheden en wat is de rol van ICT daarin?” We zullen dat doen aan de hand van het instrument businessmodel innovatie.

Wat gebeurt er in de cultureel erfgoedsector?
Binnen veel instellingen zijn interessante initiatieven gestart. Zo wordt materiaal beschikbaar gesteld op eigen sites, of via sites zoals YouTube, Flickr of Hyves. Onder andere met behulp van subsidies van de overheid zijn in de afgelopen jaren vele ICT- en media-projecten ingezet bij cultuur- en erfgoedinstellingen.

Voorbeelden zijn de websites van het Geheugen van Nederland van de Koninklijke Bibliotheek en het Stadsarchief Amsterdam, maar ook het publiceren van een deel van de collectie van het Nationaal Archief op Flickr en het openbaar maken van de collectie van Rijksmuseum binnen een sociaal netwerk via een widget. Een voorbeeld van nieuw soort dienstverlening waarbij de kwaliteit van het materiaal de onderscheidende factor is, is het Prado in Madrid. Kunstliefhebbers wereldwijd kunnen een beperkt aantal topwerken uit het beroemde museum thuis bekijken met een ongeëvenaarde resolutie. Met als gevolg sterk gestegen bezoekersaantallen.

Businessmodel innovatie
Een businessmodel is de weergave van de manier waarop een organisatie waarde toevoegt of wil toevoegen. Het draait daarbij om meer dan alleen het aangeboden product of dienst. De toegevoegde waarde zit bijvoorbeeld ook in de manier waarop het product of de dienst de klant bereikt of de relatie met andere producten of diensten.

Het ontwerpen van een businessmodel staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van een proces dat begint bij de strategieontwikkeling van een organisatie. Dit proces wordt businessmodel innovatie (BMI) genoemd.

BMI is een proces dat tot doel heeft meer toegevoegde waarde voor de klant te genereren. Het gaat bij BMI lang niet altijd om het ontwikkelen van compleet nieuwe activiteiten. Er kunnen grote successen behaald worden door verschillende bestaande activiteiten te combineren tot een nieuwe dienstverlening die beter aansluit bij de vraag van de klant. Dit kan betekenen dat een product of de dienstverlening juist minder is, maar dan wel goedkoper. De ene klant wil een advies op maat en vervolgens een tv, opgehangen, aangesloten en geïnstalleerd in de woonkamer terwijl de andere klant dezelfde tv zo goedkoop mogelijk in een doos op de drempel wil.

Er is niet één receptuur voor BMI en het voert te ver om er in één artikel ver over uit te wijden. BMI begint in ieder geval met jezelf verplaatsen in de klant en van daaruit nadenken over de producten, de dienstverlening en de distributie.
De ervaring leert dat gezamenlijk nadenken en brainstormen tot de beste resultaten leidt.

Het proces van BMI kan, mits op een goede manier gefaciliteerd, leiden tot creatieve ideeën en daarmee betere producten. Het samen nadenken over toegevoegde waarde leidt in ieder geval tot een positieve bedrijfssfeer, wat van nature een positief effect heeft op het bedrijfsresultaat. BMI leidt zodoende tot bewustwording wat de toegevoegde waarde van de organisatie is. Het biedt daarbij handvatten voor het opstellen van een business strategie en lijkt daarmee een uitstekend hulpmiddel voor non-profit organisaties om invulling te geven aan hun bestaansrecht.

Businessmodel innovatie in de cultureel erfgoedsector
Businessmodel innovatie is een methode om de toegevoegde waarde van een organisatie, of in dit geval sector, te vergroten. Wij zien samenwerking als een belangrijk onderdeel van de BMI. Samenwerking kan namelijk leiden tot het reduceren van kosten en tot het vergroten van het potentieel aan klanten. Samenwerking biedt nieuwe mogelijkheden om doelgroepen te bereiken en biedt mogelijkheden om nieuwe doelgroepen te bereiken. Bovendien biedt samenwerking mogelijkheden om resources efficiënter in te zetten.

Het product van de cultureel erfgoedsector kan worden omschreven als de mogelijkheid te genieten van iets moois, zoals een kunstwerk, een boek of een historisch document. Dat genieten bestaat uit het kunnen zien of horen en het krijgen van gerichte informatie er over. Het aanbod vervult daarmee geen primaire levensbehoefte, maar appelleert aan emoties; het consumeren van de producten leidt tot innerlijke verrijking. De klant is lang niet uniform en ‘eist’ verschillende kanalen om het product te kunnen ‘consumeren’. ICT is onmisbaar in het proces van archiveren en bewaren, een primair proces in een deel van cultureel erfgoedsector. Internet is bovendien een steeds belangrijker distributiekanaal.
De hedendaagse klant is veeleisend wat betreft gemak, compleetheid van informatie het kunnen combineren van informatie en consumptie op het moment dat het hem schikt. ICT is daarbij onmisbaar en door de noodzaak informatie te delen en te combineren is samenwerking cruciaal.

De cultureel erfgoedsector heeft de eerste stappen gezet op het BMI traject: de Stichting DEN en Kennisland hebben in 2009 in opdracht van het ministerie van OCW een onderzoek uitgevoerd naar businessmodel innovatie in het cultureel erfgoed. De druk op de sector om een groter publiek te bereiken en om de kosten te verlagen, zal blijven toenemen. Businessmodel innovatie is een concept dat bruikbaar is om gezamenlijk na te denken over de ontwikkelingen die verschillende instellingen zullen moeten inzetten. De richting van de ontwikkeling hangt sterk af van de perceptie van wat de toegevoegde waarde is. Samenwerking is in onze visie in ieder geval een must.

Evert Janssen, Arjan de Jager en Boudien Glashouwer, werken bij het HEC.