Max Havelaar-koffie én ChatGPT? Dat wringt.

Menig ambtenaar is inmiddels wel bekend met de kansen van AI. Waar nog weinig aandacht voor is, zijn de ethische bezwaren voor wat betreft het werken met generatieve AI. Hoe ethisch is genAI eigenlijk?

Ethische bezwaren tegen AI

Grofweg zijn er zes goede redenen om terughoudend te zijn met de inzet van generatieve AI-tools. Dat heeft te maken met de klimaatimpact van AI, de arbeidsomstandigheden van AI-werkers, de manier waarop er wordt omgegaan met intellectueel eigendom, met de gegevens van gebruikers, van internetgebruikers in het algemeen en de vooroordelen die AI-tools reproduceren. 

Allereerst: AI-tools als ChatGPT zorgen voor veel CO2-uitstoot. Elke opdracht aan ChatGPT zorgt voor evenveel uitstoot als de productie van een plastic tas, de uitstoot van Google en Microsoft steeg de afgelopen jaren met zo’n tien procent en OpenAI heeft over twee jaar evenveel stroom nodig als heel Nederland. Het internet zorgt nu al voor evenveel uitstoot als de luchtvaart. Over een aantal jaar is dat  drie keer meer uitstoot dan alle vliegreizen. Waarom wel vliegschaamte en geen AI-schaamte?

Ten tweede: AI-bedrijven betalen werknemers een hongerloon om data te labelen en content te filteren, werk waar deze werkers psychische schade door oplopen. Daarbij wordt er gebruik gemaakt van kinderarbeid. De AI-industrie doet in dat opzicht denken aan de kledingindustrie, die gebruikmaakt van sweatshops. 

Ten derde is het de vraag of kunstenaars, journalisten en schrijvers ooit betaald gaan worden voor het werk dat ze hebben gemaakt en door AI-tools als trainingsmateriaal gebruikt wordt. Niet alleen de content van makers zijn niet heilig, dat geldt ook voor de gegevens van gebruikers van AI-tools (punt vier). Zoals WIRED het samenvat: ‘ChatGPT Has a Big Privacy Problem’. De vraag is hoe online privacy en AI zich tot elkaar verhouden (vijf), nu bekend is dat Meta alle openbare Facebook- en Instagram-foto’s gebruikte om AI-tools mee te trainen.

Tot slot, en dat is zorg nummer zes, is het de vraag hoe inclusief het gebruik is van populaire generatieve AI-tools. Tools als Midjourney en Dall-E praten het internet na. Dit komt hopelijk niet als een verrassing: niet alles wat op het internet staat is waar. En niet alles wat op het internet staat, is fraai. AI-systemen reproduceren daardoor vooroordelen over gender en etniciteit en vergroten zo de ongelijkheid in de maatschappij.

Hoe nu verder?

Veel professionals die ik spreek zijn zich niet bewust van de klimaatimpact van AI en hebben nog nooit stilgestaan bij de schrijnende werkomstandigheden in de AI-industrie. Nederland telt meer dan zestig Fair Trade gemeenten, die producten inkopen met oog op mens, milieu en maatschappij. Is het niet tijd dat deze gemeenten deze criteria ook toepassen bij de keuze voor AI-software? Waarom wel Max Havelaar-koffie als je ook ChatGPT gebruikt? 

Hoe ethisch verantwoord is het om tools als ChatGPT te gebruiken? Deze vraag kan je als gemeente pas beantwoorden als bepaald is hoe zwaar men tilt aan klimaatverandering, mensenrechten, kinderarbeid, inclusie, auteursrecht en privacy. Het zijn afwegingen die we allemaal voor onszelf moeten maken, net zoals we zelf bepalen of we stoppen met vlees eten of het vliegtuig nemen voor een vakantie of presentatie. Er bestaat niet zoiets als ‘universele ethiek’, zo bewijst elke verkiezing.

Beschouw deze column als een uitnodiging om te bepalen hoe je je verhoudt tot de zes zorgen. Ze onderstrepen het belang van alternatieve tools, die niet van OpenAI, Microsoft, Google en Facebook zijn en transparant zijn, minder belastend voor het milieu, niet gebruikmaken van kinderarbeid en de veiligheid van hun werknemers waarborgen. Die tools zijn vaak minder goedkoop, gebruiksvriendelijk of effectief.

Dat is nou altijd het probleem met principes: ze kosten je iets. Duurzame kleding is duurder, de trein is minder snel dan het vliegtuig en havermelk is niet populair omdat het zo lekker is. Laten we ons vaker afvragen of dezelfde principes gelden voor AI als voor de inkoop van chocola, koffiemelk of het plannen van werkverkeer van collega’s. Als we daar principieel in blijken te zijn, wat mogen die principes ons dan kosten?