'Online platforms die niet voldoen zullen we aanspreken'

Een gemeente die dienstverlening aanbiedt via Whatsapp, of een wethouder die communiceert via TikTok, moet in de toekomst wellicht op zoek naar een ander platform om het contact met inwoners te onderhouden. In de Werkagenda Digitalisering die het kabinet vandaag presenteert, ligt de nadruk op het borgen van publieke waarden, zoals transparantie, privacy en inclusiviteit. Dat houdt onder meer in dat online platforms en diensten in de komende jaren kritisch tegen het licht worden gehouden. Voldoen ze aan de Europese Digital Services Act (DSA) en aan de eisen die de Nederlandse overheid stelt?

'Als een platform niet voldoet aan onze voorwaarden, zullen we ze daarop aanspreken,' zegt staatssecretaris Alexandra van Huffelen van D66 tegen Binnenlands Bestuur. 'In eerste instantie geven we ze de gelegenheid om zich te verbeteren. Maar als dat niet gebeurt, moeten we er afscheid van nemen.'

Liever verbeteren dan cancellen

Dat klinkt best stoer, maar dan moeten er wel reële alternatieven zijn, voegt ze er meteen aan toe. In Europees verband wordt gewerkt aan alternatieven voor communicatie, social media en clouddiensten. Het kabinet wil publieke instellingen stimuleren om dergelijke platforms in te zetten. Toch betekent dit nog niet dat gemeenten hun Facebookgroepen dan maar moeten opdoeken. 'Ik heb liever dat Facebook, Google of Microsoft zich verbeteren dan dat we ze 'cancellen,' om het in de terminologie van de digitale wereld te zeggen,' stelt Van Huffelen. 'Het effect van een verbetering is breder dan de overheid, en raakt ook gebruikers thuis.' Ze wijst erop dat het de rijksoverheid al een aantal keer eerder is gelukt om betere voorwaarden te bedingen, bijvoorbeeld over het gebruik van Google in het onderwijs.

Landelijk algoritmeregister

Niet alleen de platforms en diensten van de grote techaanbieders moeten veel beter. Ook de eigen ict-systemen van de overheid voldoen momenteel niet om 'een digitale overheid die waardengedreven en open werkt voor iedereen' te worden, zoals een van de ambities in de werkagenda luidt. De werkagenda zet in op het verbeteren van digitale vaardigheden en cybersecurity, maar ook op meer transparantie voor burgers en bedrijven. De informatiehuishouding voor openbaarheid van bestuur moet beter, net als de gegevenshuishouding voor burgers en organisaties.

'Digitalisering biedt een fenomenale kans om te laten zien hoe en waarom iets is besloten,' zegt Van Huffelen. 'Voor inzichtelijkheid in besluiten hebben we een goede informatiehuishouding nodig. We moeten transparant zijn waar we algoritmes inzetten, hoe ze werken en wat de effecten zijn. Geen gekkigheid met algoritmes meer, maar alleen werken met algoritmes die voldoen aan alle mensenrechten  en die geen bias kennen.' Om dat te bewerkstelligen, komt een landelijk algoritmeregister en een keurmerk voor algoritmes.

Sleutel naar vertrouwen?

Zou het verbeteren van de ict-systemen van de overheden de sleutel kunnen zijn om het vertrouwen van de burger terug te winnen? 'Vertrouwen begint met echt contact maken, met mensen spreken en goed luisteren naar wat ze nodig hebben. Maar als het gaat over digitaal, dan zijn twee zaken uit de werkagenda belangrijk, namelijk dat zakendoen met de overheid makkelijk en begrijpelijk moet zijn, en ook altijd live kan, met een mens van vlees en bloed tegenover je. Ten tweede die transparantie: inzichtelijkheid in hoe we beslissingen nemen. Weten dat de overheid secuur met jouw gegevens omgaat, is een groot onderdeel van dat vertrouwen.'

Inhaalslag maken

Te veel beloven is echter ook funest voor vertrouwen. De overheid kampt met een flink tekort aan ict'ers. Is het dan realistisch om grote ambities op het gebied van de digitale transformatie na te streven?

'We zullen echt ons best moeten doen om genoeg gespecialiseerde mensen te vinden om onze ambities waar te maken,' erkent Van Huffelen. 'Dat verdient Nederland en dat verwacht de Tweede Kamer. Nu zitten we met veel ict die veranderingen niet kan bijbenen, en wetten die niet kunnen worden uitgevoerd omdat het niet inpasbaar is. Dat wil je ook niet. Het is tijd om de regie terug te pakken. We hebben in alle opzichten een inhaalslag te maken.'