Overheden trekken zich stilletjes terug van X: ‘het is een giftig platform’

Persoonsgegevens worden onvoldoende beschermd, transparantie over microtargeting ontbreekt en fake news en racisme krijgen er ruim baan. Volgens expert is X een ‘giftig’ platform, toch promoot een groot deel van de Nederlandse lokale overheden het nog steeds bij inwoners, zo blijkt uit een inventarisatie van Binnenlands Bestuur.

Gemeenten communiceren al jaren volop via Amerikaanse sociale media-platforms, waarbij X steeds meer onder vuur komt te liggen. Uit de inventarisatie van de sociale media-accounts die op websites en in online uitingen van lokale overheden vermeld worden, blijkt dat een klein aantal zich inmiddels heeft teruggetrokken van het platform.

Terugtrekkende beweging

Momenteel raadt iets meer dan 88% van de gemeenten op zijn officiële website en in online uitingen bewoners aan om de gemeente ook via X te volgen. Dat is iets meer dan de populaire platforms Instagram (84,5%) en LinkedIn (77,2%), maar iets minder dan Facebook (98,2%). Hoewel de meeste gemeenten en provincies ondanks de meerdere overtreden Europese wetten actief zijn op het platform van Musk, is er een terugtrekkende beweging gaande binnen de overheid. Deze is laat op gang gekomen in vergelijking met universiteiten, omroepen, vervoersbedrijven en veiligheidsregio’s, waarvan er al meerderen zich teruggetrokken.

Zo stopten onder andere de gemeenten Putten en IJsselstein met X. 'In de praktijk merkten we dat de interactie met volgers beperkt was in vergelijking met andere sociale media en daalde het aantal volgers', vertelt een woordvoerder van gemeente IJsselstein. 'Daarnaast is X vaak te vluchtig en te beknopt voor gemeentelijke boodschappen. Het bedrijf achter X heeft zich bovendien onstabiel getoond, wat het platform minder betrouwbaar maakt als crisiscommunicatiekanaal.'

Gevaar voor democratie

Naast X bestaan ook over de platforms van Microsoft (LinkedIn), Meta (Facebook en Instagram) en Google (YouTube) privacyzorgen, maar X gaat volgens critici nog een stap verder. Privacyorganisaties bekritiseren het platform vanwege ongeoorloofde microtargeting, waarbij gebruikers geselecteerd worden op basis van onder meer hun seksuele en politieke voorkeuren of religie. Het is voor gebruikers niet transparant wat er met verzamelde gegevens gebeurt. Sinds Elon Musk Twitter gekocht heeft en omdoopte naar X, is het platform bovendien veel minder streng in moderatie, waardoor fake news en haatdragende uitlatingen zich breed verspreiden. Het Braziliaanse Hooggerechtshof verklaarde recentelijk zelfs dat X een gevaar vormt voor de democratie en sloot het vanwege grootschalige desinformatiecampagnes.

Groot bereik

Jaap Henk Hoepman, universitair hoofddocent digitale veiligheid, begrijpt waarom overheden nog altijd Amerikaanse techreuzen op hun websites aanbevelen: 'Ze willen graag de vele mensen bereiken die er actief zijn. Maar gezien de reputatie van deze bedrijven is het wellicht niet verstandig voor overheidscommunicatie. Je wil als overheid niet dat burgers afhankelijk worden van deze platforms om toegang tot overheidsinformatie te krijgen, al gebruiken veel mensen ze nu eenmaal.' Volgens Hoepman zou X inmiddels zodanig ‘giftig’ zijn dat overheden zich daar niet meer zouden moeten begeven. 'Er zijn genoeg alternatieven. De overheid kan X laten vallen en alsnog veel mensen bereiken via andere platforms.'

Ook Alexandre Ferreira Gomes van het Clingendael Instituut ziet een trend waarin organisaties X verlaten. Hij vindt dat overheden een voorbeeld zouden moeten stellen in hun keuze van platforms. 'Dit soort platforms maken directe communicatie met publieke organisaties mogelijk en bieden mogelijkheden om berichtgeving te factchecken. Dit brengt echter ook het risico met zich mee dat publieke organisaties doelwit worden van desinformatiecampagnes, wat het vertrouwen tussen burgers en deze organisaties kan ondermijnen.'

Regelgeving wordt bewust genegeerd

Volgens Ferreira Gomes is X bovendien het meest problematisch van alle Amerikaanse platforms die zich niet aan de wet houden. Hij vermoedt dat X zich nog minder aan Europese regelgeving zal houden als de republikein Donald Trump de verkiezingen wint. X-eigenaar Elon Musk is namelijk een belangrijke financier van Trumps campagne. 'Met Trump als president zou Musk zich nog meer gesteund voelen om Europese regelgeving te negeren.'

Europese alternatieven zijn er niet

Ferreira Gomes ziet een Europees social mediaplatform als een potentiële oplossing, maar gelooft niet dat dit op korte termijn haalbaar is. “Concurreren met Amerikaanse technologie is enorm lastig en zou om een jaarlijkse investering van 800 miljard euro vragen.” Ook Hoepman sceptisch over een toekomstig Europees platform dat qua gebruikersaantallen moet kunnen concurreren met Amerikaanse techreuzen. “Het bouwen van een nieuw social media-platform is complex, en het draait vooral om aantrekkelijke content,” aldus Hoepman. Er zijn inmiddels wel platforms als BlueSky en Mastodon, die wél voldoen aan de Europese normen en waarden. “Overheden proberen hier meer ‘presence’ te krijgen, maar dit verloopt moeizaam”, zegt Hoepman.

Interoperabiliteit

Hoepman ziet verplichte interoperabiliteit van platforms als een interessante ontwikkeling die veel problemen zou kunnen oplossen. 'Met die eigenschap kun je als overheid een eigen kanaal opzetten waarop je informatie plaatst en de gebruiker kan dan zelf kiezen via welk platform hij die berichten wil ontvangen.' Interoperabiliteit is voor sommige diensten van de grootste platforms nu al een vereiste binnen de Europese Digital Services Act, die onlangs van kracht werd.

Zorgvuldige afweging

De gemeente Amsterdam sprak onlangs uit dat het zich op termijn wil losmaken van Amerikaanse techreuzen, toch blijft de gemeente voorlopig actief op X. Het gemeentelijke X-account wordt op de officiële website vermeld. Gebruikers belanden met één klik op de knop op het platform. Een Amsterdamse woordvoerder ziet dat echter niet als ‘promoten’. De aanwezigheid op X stelt Amsterdam volgens de woordvoerder in staat om snel belangrijke informatie te verspreiden onder een breed publiek. 'Wij maken steeds een zorgvuldige afweging tussen de noodzaak om snel een breed publiek te bereiken en de risico’s, gezien de tekortkomingen van deze platforms.'

Vanwege de gebrekkige moderatie op X heeft Amsterdam echter besloten alleen berichten te posten zonder interactie of reacties, om een veilige digitale omgeving voor volgers te waarborgen. De gemeente weegt zijn aanwezigheid op de verschillende platforms voortdurend af. 'We evalueren platforms niet alleen op basis van trends en gebruikersaantallen, maar ook op transparantie, veiligheid en privacybescherming. Indien nodig herzien we onze aanwezigheid.'