Digitale hulpverlener biedt eerste hulp bij digitale brand

Met digitale hulpverleners en cyberoefeningen helpen gemeenten mkb’ers hun cyberweerbaarheid te vergroten. Vooral kleine ondernemers zoals bloemisten en kaasboeren onderschatten de risico’s van een cyberaanval.

Mappen vernietigd

Dat een campagne van gemeenten om bedrijven beter te beschermen tegen cyberaanvallen hard nodig is, blijkt wel uit het verhaal van Xander Koppelmans. In april 2015 kijkt deze ondernemer uit Goes machteloos toe hoe iemand op afstand alle mappen op zijn computerscherm vernietigt. Even hoopt hij dat dit het werk is van de systeembeheerder, maar dat blijkt niet het geval. ‘Je staat erbij en kijkt ernaar. Het enige wat we konden doen, was de stekker eruit trekken’, vertelt Koppelmans. Acht man personeel moest noodgedwongen naar huis. Later constateert de systeembeheerder dat ook de back-ups zijn verdwenen. ‘Het is zo’n gekke gewaarwording als je bedrijf van het ene op het andere moment stil komt te liggen,’ zegt de ondernemer. ‘Alsof je een dwarslaesie krijgt of je pand in brand vliegt.’

Veel te hard

Hij stuurt de server naar een bedrijf dat verwijderde data kan terughalen, maar dit levert niet het gewenste resultaat op. De opgelopen vertraging kost hem een kwart miljoen euro. Koppelmans werkt zo hard mogelijk om de verloren uren in te halen. ‘Je kunt niet nogmaals een rekening versturen omdat je een opdracht opnieuw moet doen. Vaste klanten gaven me geen nieuwe opdrachten, omdat ze me wilden sparen. Na vier maanden had ik nog een keer een kwart miljoen euro schade. Dat ging veel te hard. Ik ging dag en nacht werken, om maar geen mensen in te hoeven huren om de boel op orde te krijgen.’

Oververmoeid

Na tien maanden buffelen gaat het licht uit. Letterlijk: hij valt flauw bij een tankstation. De huisarts constateert dat Koppelmans zwaar oververmoeid is en stuurt hem naar huis. ‘Ik ben naar bed gegaan en heb drie maanden lang achttien uur per dag geslapen. Terwijl mijn bedrijf in de fik stond. Toen ik terugkwam, was de schade opgelopen tot ongeveer een miljoen euro.’ Om de kosten niet verder te laten oplopen, adviseert zijn accountant om direct met het bedrijf te stoppen.

Binnen 700 dagen gaat Koppelmans naar eigen zeggen ‘van zorgeloos naar dakloos’. ‘Het was naar wakker worden op 1 januari 2019, zonder huis, zonder partner, met recht op niks en onderaan een lange wachtlijst voor een huurwoning.’ Wie de hacker was die zijn bedrijf te grazen nam, is hij nooit te weten gekomen. Iemand uit China, luidt de conclusie van de expert die hij inhuurde. Maar waarom die persoon het op hem had gemunt, of dat hij wellicht een willekeurig slachtoffer was, zal hij nooit weten. Er werd geen losgeld geëist. ‘Het is heel gek joh, hoe je uit een systeem kan lazeren door iemand die jou niet eens kent.’

Digitale hulpverlener

Koppelmans heeft zijn verhaal al talloze keren verteld. Toch voelt elke keer als de eerste keer, verzekert hij Binnenlands Bestuur. ‘Het is een traumatische ervaring natuurlijk.’ In oktober 2024 stond hij in het AZ-stadion in Alkmaar om een groep lokale ondernemers te vertellen wat ze kunnen doen om hun digitale veiligheid te verbeteren. Het was het startpunt van een campagne waarmee de gemeente Alkmaar bedrijven aan de digitale hulpverlener (DHV’er) wil krijgen. Een DHV’er is een soort bedrijfshulpverlener, maar dan op het gebied van cyberweerbaarheid, vertelt Romy van den Heerik. Zij is projectleider digitale weerbaarheid en cybercriminaliteit bij de gemeente Alkmaar.

Volgens haar is een DHV’er iemand met kennis van cyber­veiligheid, die dit onderwerp binnen het bedrijf op de agenda zet en gemakkelijk benaderbaar is. ‘Bijvoorbeeld als je twijfelt over de echtheid van een ontvangen email’, zegt Van den Heerik. Het is een functie met verantwoordelijkheid: de DHV’er kan eerste hulp verlenen bij een digitale brand en kan professionele hulp inschakelen. Het is niet de IT’er, maar een collega die goed informatie kan delen op de werkvloer.

Mooi concept

Ook de gemeenten Haarlem en Purmerend promoten DHV’ers bij bedrijven. Net als Alkmaar organiseren ze fysieke en online bijeenkomsten, een DHV-training en een e-learning. ‘We vinden het een mooi concept dat meer aandacht verdient,’ zegt Van den Heerik van de gemeente Alkmaar. Volgens de projectleider is het eenvoudig en relatief goedkoop om een DHV’er in je bedrijf te integreren. ‘Ik hoop dat meerdere cybersecuritybedrijven in de toekomst een DHV-cursus aanbieden, met jaarlijkse bijspijkermogelijkheden, zodat het concept ingeburgerd raakt bij het mkb.’ In Alkmaar voelen ze de noodzaak om preventief aan de slag te gaan. ‘Samen met ondernemersverenigingen proberen we onze ondernemers cyberweerbaarder te maken.’ Is dat een rol voor de gemeente? Van den Heerik vindt van wel: ‘Heel veel mensen zijn slachtoffer van cybercrime. Het heeft een enorme impact. Bij het mkb gaat het vaak om grote bedragen.’

Doorgeefluik

Het is in het belang van de stad dat ondernemers zich kunnen bezighouden met ondernemen, stelt Saïda van Kalsbeek, programmamanager digitale veiligheid bij de gemeente Den Haag. ‘Er zijn veel mkb’ers in de stad, er wordt steeds beter gehackt, dus het is wel belangrijk dat het ondernemen veilig gebeurt. Grote bedrijven nemen maatregelen, maar de kleine zijn nog vaak te kwetsbaar.’

Informatie en hulpmiddelen voor ondernemers zijn beschikbaar via het Digital Trust Center (DTC) van het ministerie van Economische Zaken. Maar hoeveel groenteboeren bereikt het DTC? Juist de gemeente heeft nauwe banden met kleine ondernemers, onder meer via bedrijfscontactfunctionarissen. ‘Wij ondersteunen ze al bij uitdagingen op het gebied van onder meer verduurzaming en digitalisering,’ zegt Van Kalsbeek. ‘Daarom kunnen wij als doorgeefluik dienen voor de tools van het DTC.’

Cyberoefening

Den Haag, die zich al meer dan tien jaar profileert op het thema digitale veiligheid, organiseert jaarlijks een Cybersecurity Week. Tijdens de editie van 2024 werd in het gemeentehuis een cyberoefening voor het mkb gehouden. Het evenement trok enthousiaste ondernemers uit de IT-sector, maar opvallend weinig fietsenmakers of nagelstylisten. Die hebben hun handen vol aan andere zaken en zijn lastig te overtuigen om deel te nemen, beaamt Van Kalsbeek. Kleine ondernemers denken vaak dat ze geen aantrekkelijk doelwit zijn voor cyberaanvallen. ‘Maar voor een cybercrimineel is iedereen interessant’, waarschuwt Van Kalsbeek.

Lees het hele verhaal deze week in BB04 (inlog).