Niet alle appverkeer hoeft openbaar

Afgelopen week laaide de discussie opnieuw op over het vrijgeven van het app-verkeer van minister Hugo de Jonge tijdens de coronacrisis. Eerder dit jaar adviseerde een landelijke commissie onder leiding van voormalig Kamerlid Ineke van Gent dat alle chatberichten van de politieke en ambtelijke top in de toekomst bewaard moeten blijven. Het streven naar een transparante overheid door jacht te maken op appberichten is echter contraproductief. Het belemmert de besluitvorming en is praktisch onwerkbaar.

In een democratie is een transparante overheid belangrijk en dient het bestuur verantwoording af te leggen aan de volksvertegenwoordiging. Hierover geen misverstand. Besluiten dienen te worden vastgelegd en, al dan niet op verzoek, te worden geopenbaard. De wijze waarop de besluiten tot stand komen kan niet tot in alle details publiekelijk worden gedeeld. Samenwerken en besturen vereisen een formeel gedeelte en een informeel gedeelte. Het formele deel is datgene wat in het openbaar gezegd en geschreven wordt, bijvoorbeeld in een debat of Kamerbrief. Het informele deel is niet publiekelijk bijvoorbeeld een telefoontje met ambtenaren om verschillende belangen te inventariseren of de gedachtevorming tijdens een brainstorm.

Zowel het formele als het informele deel zijn noodzakelijk om voortgang te boeken en tot oplossingen te komen. Dit geldt niet alleen in het openbaar bestuur, maar voor elke vorm van samenwerking. Als mijn buurman, die een vreselijke familie heeft, vraagt om op zijn feestje te komen, wil ik dat even overleggen met mijn partner. Daarna koppel ik “formeel” terug dat we graag op een ander moment langskomen voor een borrel. Als ik de informele beraadslaging met mijn partner zou moeten delen met de buurman, ontstaat in no time een onwerkbare situatie.

Het informeel overleg is nodig om onbelemmerd ideeën uit te wisselen en gevoelens te delen of te peilen bij anderen. App-verkeer heeft naar zijn aard veelal een informeel karakter. Wie dat app-verkeer openbaar en in die zin formeel maakt, miskent het nut van informeel overleg en belemmert daarmee een soepele besluitvorming.

Naast de noodzaak van het informeel overleg, stuit openbaarmaking van app-verkeer ook op praktische bezwaren. De omvang van het app-verkeer tussen bestuurders en ambtenaren is gigantisch en daardoor praktisch lastig te doorgronden. Het is zeer arbeidsintensief en een goede duiding van berichten is ingewikkeld, doordat voor de lezer er veel context ontbreekt. Tot slot zal de behoefte aan informeel overleg ertoe leiden dat dit zich verplaatst van het app-verkeer naar andere vormen, zoals het telefoongesprek of de immer bruikbare wandelgang.

In het kader van transparantie is het belangrijk dat volksvertegenwoordiging en bestuur afspraken hebben over hoe de verantwoording plaatsvindt. Daarbij dient ruimte te zijn voor informeel overleg. Het formaliseren en openbaren van app-verkeer is het paard achter de wagen spannen. Laat Hugo zijn appjes dus vooral voor zichzelf houden!

Michel de Visser, auteur van het boek Politiek sensitief aan de slag