VGS: toepassing AI vraagt om leiderschap

Gemeenten passen algoritmes toe in systemen en experimenteren met scanwagens, chatbots en zelfdenkende afvalcontainers. Mooie toepassingen, ‘maar als het misgaat, kunnen mensen letterlijk en figuurlijk in de knel komen’. Daarvoor waarschuwt Pim van Vliet, voorzitter van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) in haar jaarrede op het congres van de gemeentelijke topambtenaren.

Menselijke maat

Het Toeslagenschandaal bij de Belastingdienst en het WIA-drama bij UWV zijn ‘wrange’ voorbeelden van deze bedreigingen en risico’s van AI. ‘En laten we niet zeggen: ons gemeenten overkomt het niet.’ Ze vindt het dan ook goed zowel aandacht te besteden aan de kansen als aan de waarborgen en de menselijke maat. ‘En aan het feit dat dit onderwerp van ons leiderschap vraagt’, vervolgt ze. Het thema ‘kansen en bedreigingen van AI’ stond prominent op de agenda tijdens het VGS-congres. Zelf spreekt Van Vliet liever over kansen en bedreigingen van de ‘toenemende maakbaarheid’. ‘Of althans de illusie dat alles maakbaar is.’

Onontgonnen terrein

Ze wijst erop dat door toepassing van kunstmatige intelligentie nu al waardevolle innovaties worden gerealiseerd in de gezondheidszorg, het onderwijs en op veiligheid. Ook in het werk van gemeenten kan AI en robotisering innovaties brengen, foutgevoelig repeterend werk wegnemen, efficiency vergroten en werkplezier bevorderen, merkt ze op. ‘Maar we bevinden ons tegelijkertijd op behoorlijk onontgonnen terrein. Het gaat bovendien zo snel, dat het maar moeilijk is bij te benen. En dan voel je hem aankomen: dan gaan kansen gepaard met bedreigingen.’

Vreselijke verwijten

Van Vliet benadrukt dat het onderscheiden van wat mensenwerk is en wat niet met alle nieuwe ontwikkelingen moeilijker wordt. ‘Niet alleen voor onze inwoners, ook voor onszelf.’ Ze noemt als voorbeeld een voorval in haar thuisstad Leiden waar een lokaal theatergezelschap een artieste zei te zullen weigeren vanwege haar (vermeende) opstelling jegens de oorlog in Gaza. De wethouder cultuur werd erop aangesproken ‘en kreeg vreselijke verwijten met de meest zieke vergelijkingen over zich heen’. Het kwam van alle kanten, ‘mede omdat nepberichten snel opstapelden’.

Ander daglicht

De gemeente kon een paar maatregelen treffen, maar verder was het vooral wachten tot de storm zou overwaaien en ‘we ons weer konden richten wat er gebeurde in de échte wereld’. Volgens Van Vliet is de omgang met deze fenomenen inmiddels een thema van gesprek in meerdere kringen van gemeentesecretarissen. Ze vindt het daarom een goed idee om deze nieuwe ontwikkelingen met de beroepsgroep te bespreken. ‘Het stelt het onderwerp Veilige Publieke Taak weer in een ander daglicht.’