Internet of Bikes

U heeft ze vast wel gezien: die leuke felgekleurde deelfietsen. Mandje voorop en ze kunnen nooit lek. Je downloadt een app, scant de QR-code en je bent weg. Je kunt ze overal neerzetten. Geen stalling, geen soesa. Afgelopen zomer werden ze ‘s nachts Rotterdam en Amsterdam ingereden. 

Wie weet verschijnen ze straks ook elders. Ik denk dat provo Luud Schimmelpenninck blij was geweest met die technologie. Dan was zijn Witte Fietsenplan al in 1966 geslaagd. Maar nu wekten ze vooral verontwaardiging en agressie op. Het voelde als een overval. Een nieuwe truc van de deeleconomie. Na Uber en Airbnb weten we wel beter. Het zijn geen deelfietsen, het zijn huurfietsen. En met die oranje en gele hipsterbikes zijn we weer een stap dichter bij de prentbriefkaartenstad. Venetië aan de Maas en Amstel. Die emotie. Ik snap hem, maar toch denk ik dat het systeem handig kan zijn. Bijdrage aan terugdringen auto’s en een oplossing voor fietscongestie.

Er is iets anders, waar weinig protest tegen was: de fietsen zijn de zoveelste invasie op onze cyberspace. Anders gezegd: de grens tussen cyberspace en fysieke ruimte vervaagt in snel tempo. De fietsen zijn behalve rijwiel ook dataverzamelaars. Naast het internet of things van smart TV, ijskast, thermostaat, verlichting, bewakingscamera’s, smartcar en babyfoons krijgen we nu ook het Internet of Bikes. De fiets registreert wie, waar, wanneer op- en afstapt, parkeert en weer wegrijdt. ‘Nou en?’, denkt u. ‘Wie is daar nu in geïnteresseerd?’ Die vraag is alleen te beantwoorden als je beseft wat data over ons zeggen als ze uit verschillende bronnen gecombineerd worden. Uit sociale media, telefoonverkeer, online shopping, navigatie-apps en al die andere toepassingen.

Niemand kan bij iedere app 20 pagina’s voorwaarden lezen, dus klikken we op akkoord. Zelfs áls u de moeite neemt om privacy settings in te stellen, worden die bij iedere software update teruggezet. Dag settings. Wie weet dat Facebook alleen al 600.000 keer per dag(!) gehackt en leeggevist wordt? Datahandel – legaal of illegaal – is een van de grootste en minst bekende businesses ter wereld. Legaal: krijgt u wel of niet die lening, hypotheek, verzekering of baan? Illegaal: chantage, oplichting, identiteitsfraude en ordinaire diefstal. Cybercrime is aanzienlijk winstgevender dan plofkraak of mensenhandel, en heeft de kleinste pakkans ooit (*). Wat draagt dat leuke oranje fietsje daaraan bij? Ik weet het niet. Maar in de app staat niet waar de data worden opgeslagen, hoe lang ze worden bewaard, wie de eigenaar is en of ze verhandeld worden.

Datascience werkt met patroonherkenning en dus ook met afwijkingen. Uw adres is al bekend, uw persoonlijke profiel en koopgedrag ook. Maar overnachtte u vorige week niet op een ander adres? Hé toevallig stond daar ook een fiets van nog iemand die ergens anders woont! Wat deed u bij ziekenhuis, notaris of coffeeshop? We strooien kwistig met data en leven nu nog in het wilde westen. Ook de geschiedenis leert: informatie (lees: data) is macht. Er is nauwelijks regulering en de grote datahandelaars werken onder de radar.

Zolang wij dit accepteren gebeurt het. De enige partijen die – om in het wilde westen te blijven – prikkeldraad in de prairie kunnen spannen zijn overheden. U en ik werken voor de overheid. In het nieuwe regeerakkoord is er gelukkig op diverse plekken aandacht voor cybersecurity, privacy en de macht van datagiganten. Ook wij, als lokale overheden en agentschappen, moeten persoonlijke data-autonomie gaan ontdekken als thema. Het respecteren, stimuleren, bewaken en het voorbeeld geven. Het is nu nog te vaak het domein van een eenzame beveiligingsambtenaar die eens per jaar een bijdrage aan het jaarverslag mag leveren. Het helpt als wij kritisch en bewust zijn van wat onder onze ogen gebeurt. Ook als gebruiker van die leuke fietsen.

Marens Engelhard

Algemeen Rijksarchivaris

(*) Zie Marc Goodman: Future Crimes. Everything is connected, Everyonde is vulnerable and What we can do about it.

Eerder verschenen columns van Marens Engelhard zijn hier te vinden.